تلقیح خانگی یا «تلقیح در خانه» یعنی جمع‌آوری نمونهٔ تازهٔ اسپرم در ظرف تمیز و قراردادن آرام آن در واژن با سرنگ بدون سوزن، نزدیک دهانهٔ رحم. این روش نسخهٔ خانگیِ تلقیحِ نزدیک دهانهٔ رحم است (معادل بالینیِ آن را گاهی ICI می‌نامند) و هدف این راهنما ارائهٔ یک مسیر گام‌به‌گام، نکات زمان‌بندی، اصول ایمنی و اشارهٔ کوتاه به ملاحظات حقوقی است.
تلقیح خانگی چیست
نمونهٔ اسپرم مستقیماً در ظرف استریل جمع می‌شود، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در دمای اتاق می‌ماند تا روان شود، سپس با سرنگ ۵ تا ۱۰ میلی‌لیتری به‌آرامی داخل واژن و در جهت دهانهٔ رحم تخلیه می‌شود. برخلاف روش‌های کلینیکی (مثل IUI یا IVF) در خانه آماده‌سازی آزمایشگاهی انجام نمی‌شود؛ بنابراین هزینه و پیچیدگی کمتر است، اما دقت در بهداشت، زمان استفاده از نمونه و نحوهٔ انجام اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
برای اصول فنیِ کار با نمونهٔ اسپرم خارج از بدن، به راهنمای آزمایشگاهی سازمان جهانی بهداشت مراجعه کنید: WHO Laboratory Manual 2021.
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا
- حفظ حریم خصوصی در خانه و کنترل کامل روند
- هزینهٔ پایین‌تر و انعطاف زمانی متناسب با چرخهٔ قاعدگی
- بدون اقدام تهاجمی
محدودیت‌ها
- داده‌های پژوهشی محدود دربارهٔ موفقیت در محیط خانگی
- نبودِ آماده‌سازی و ارزیابی کیفیِ آزمایشگاهیِ نمونه
- در صورت استفاده از دهندهٔ آشنا، نیاز به شفاف‌سازی حقوقی و توافق‌های مکتوب
شانس موفقیت
گزارش‌های علمی دربارهٔ تلقیح خانگی محدود است؛ در عمل، با رعایت بهداشت و زمان‌بندی دقیق، حدود ۵ تا ۱۵ درصد در هر چرخه به‌عنوان دامنهٔ راهنما ذکر می‌شود. تفاوت چرخه‌ها (زمان‌بندی تخمک‌گذاری، کیفیت نمونه و …) طبیعی است. برای درک «پنجرهٔ باروری» و تغییرات آن در چرخه‌های مختلف، این منبع آموزشی مفید است: NHS: Fertility in the menstrual cycle.
مراحل انجام
- دست‌ها را بشویید، سطح کار را تمیز کنید و لوازم یک‌بارمصرفِ استریل (ظرف نمونه، سرنگ، دستکش) را آماده بگذارید.
- نمونه‌گیری: دهنده مستقیماً در ظرف استریل انزال کند.
- روان‌شدن طبیعی: نمونه را ۱۰–۱۵ دقیقه در دمای اتاق بگذارید.
- کشیدن در سرنگ: به‌آرامی داخل سرنگ ۵–۱۰ mL بکشید و از تشکیل حباب‌های بزرگ جلوگیری کنید.
- قراردهی: گیرنده به پشت دراز بکشد، لگن کمی بالا باشد؛ نوک سرنگ را حدود ۳–۵ سانتی‌متر وارد و محتوا را آهسته در جهت دهانهٔ رحم تخلیه کنید.
- استراحت: ۲۰–۳۰ دقیقه در همین وضعیت بمانید.
زمان استفاده از نمونه: با ملایمت و بدون تکان‌دادن، سریع کار کنید؛ ترجیحاً تا ۳۰ دقیقه و حداکثر تا حدود ۶۰ دقیقه پس از جمع‌آوری استفاده شود. این بازه‌ها با اصول استانداردِ ذکرشده توسط WHO همسو است. WHO Laboratory Manual 2021.
زمان‌بندی و نکات کاربردی
- پس از مثبت‌شدن تست LH، تلقیح را خیلی زود انجام دهید؛ یک نوبت دوم حدود ۱۲ ساعت بعد می‌تواند پوشش بهتری از پنجرهٔ تخمک‌گذاری بدهد.
- نمونه را در دمای اتاق نگه دارید؛ از فشار ناگهانی پیستون و تکان شدید خودداری کنید.
- در صورت نیاز فقط از روان‌کننده‌های سازگار با اسپرم استفاده کنید.
- روز چرخه، نتیجهٔ LH و ساعت‌های تلقیح را ثبت کنید تا در چرخه‌های بعدی تنظیم بهتری داشته باشید.
مرور کوتاه دربارهٔ پنجرهٔ باروری: NHS guidance.
مقایسه با IUI و IVF
| روش | محیط انجام | آماده‌سازی آزمایشگاهی | برآورد معمول هر چرخه | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|---|
| تلقیح خانگی | منزل | خیر | حدود ۵–۱۵٪ | بسیار وابسته به زمان‌بندی، بهداشت و نحوهٔ انجام |
| IUI | کلینیک | بله | معمولاً چند چرخه نیاز است | نظارت پزشکی و استانداردهای کیفیت؛ توضیحات آموزشی در HFEA |
| IVF | کلینیک | بله | نرخ بالاتر هر چرخه (وابسته به سن/علت) | تهاجمی‌تر و پرهزینه‌تر، اما بسیار پروتکل‌محور |
ایمنی و آزمایش‌ها
در صورت استفاده از دهندهٔ آشنا، از نتایج منفیِ به‌روز برای عفونت‌های شایع منتقله از راه جنسی (HIV، هپاتیت B/C، سفلیس، کلامیدیا) اطمینان بگیرید. دربارهٔ اصول پذیرش و ارزیابی نمونهٔ اسپرم در محیط‌های حرفه‌ای، راهنمای WHO مرجع خوبی است: WHO Laboratory Manual 2021. برای آشنایی کلی با ناباروری نیز این برگهٔ اطلاعاتی مفید است: WHO – Infertility.
نکات حقوقی کلی
قوانینِ درمان‌های کمک‌باروری در کشورها متفاوت است و ممکن است بر موضوعاتی مانند نسبت، حضانت و مسئولیت‌های مالی اثر بگذارد—به‌ویژه زمانی‌که از دهندهٔ شناخته‌شده خارج از کلینیک استفاده می‌شود. پیش از شروع دربارهٔ وضعیت خود با وکیل خانواده مشورت کنید و هرگونه توافق را مکتوب و قابل‌استناد تنظیم کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
- زیر ۳۵ سال: اگر پس از ۱۲ ماه تلاش با زمان‌بندی مناسب بارداری رخ نداد.
- ۳۵ سال و بیشتر: اگر پس از حدود ۶ ماه نتیجه نگرفتید.
- فوراً: در صورت بی‌نظمی شدید سیکل، درد/تب غیرمعمول یا بیماری‌های زمینه‌ای (مثل آندومتریوز یا اختلالات تیروئید).
جمع‌بندی
تلقیح خانگی با سرنگ می‌تواند گزینه‌ای ساده و مقرون‌به‌صرفه باشد؛ مشروط به آن‌که لوازم استریل آماده کنید، پنجرهٔ باروری را درست هدف بگیرید و نمونه را به‌موقع و با ملایمت به‌کار ببرید. ثبت دقیق چرخه‌ها و زمان‌ها، رعایت ایمنی و توجه به نکات حقوقی، مسیر شما را روشن‌تر و منظم‌تر می‌کند.