Her yıl Türkiye'de birçok kişi sperm bağışı hizmetlerinden yararlanıyor. Laboratuvar taramaları bulaşma ve genetik riskleri çok düşük bir düzeye indirir, ancak tamamen ortadan kaldırılamaz. Burada hangi etkenlerin ve genetik varyantların önemli olduğu, güvenilir sperm bankalarının nasıl test yaptığı ve özel bağışlarda nelere dikkat etmeniz gerektiği anlatılıyor. İleri okuma: T.C. Sağlık Bakanlığı, ESHRE önerileri, CDC - Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar, AB Doku ve Hücreler Yönergesi.
Neden çok aşamalı bir tarama vazgeçilmezdir
Birçok etkenin bir pencere dönemi vardır: Enfeksiyondan hemen sonra bir antikor testi henüz bir şey göstermezken PCR/NAT pozitif olabilir. Bu nedenle güvenilir programlar öykü alma, serolojik testler, PCR/NAT ve yeniden test sonrası zaman gecikmeli onayı (genellikle 90–180 gün) birleştirir. Bu şekilde kalıntı risk belirgin şekilde azalır. Bu mantık ESHRE ve örneğin T.C. Sağlık Bakanlığı gibi kamu sağlık otoritelerinin çerçeve önerilerine uygundur.
Ejakulat içinde tespit edilebilen virüsler
- HIV – Antijen/antikor kombine testi artı PCR/NAT; onay ikinci kan örneği sonrası verilir.
- Hepatit B ve C – HBsAg, Anti-HBc, Anti-HCV ve HCV-NAT; kronik enfeksiyonlar güvenle dışlanmalıdır.
- CMV – IgG/IgM ve gerekirse PCR; gebelikte önemlidir.
- HTLV I/II – nadir, birçok programda taranır.
- HSV-1/2 – klinik öykü, şüphe halinde PCR.
- HPV – yüksek risk tipleri için PCR; pozitif örnekler elenir.
- Zika, Dengue, Batı Nil – seyahat öyküsü, gerekirse RT-PCR ve endemik bölge ziyaretleri sonrası erteleme.
- SARS-CoV-2 – günümüzde özellikle öykü ve semptom kontrolü; uygulama kurumuna göre değişir.
Sperm bağışı bağlamında bakteri ve parazitler
- Chlamydia trachomatis – sıkça asemptomatik; idrar/servikal sürüntüden NAAT.
- Neisseria gonorrhoeae – NAAT veya kültür ve direnç testleri.
- Treponema pallidum (Sifiliz) – TPPA/TPHA ve aktivite belirteçleri (ör. VDRL/RPR).
- Trichomonas vaginalis – NAAT; sperm fonksiyonunu azaltabilir.
- Ureaplasma/Mycoplasma – pozitif durumda hedefe yönelik tedavi.
- Üropatojenler (ör. E. coli, Enterokoklar) – şüphe halinde kültür; problemli suşlar dışlanır.
Genetik riskler: bugün standart olanlar
- Kistik fibrozis (CFTR)
- Spinal musküler atrofi (SMN1)
- Hemoglobinopatiler (Orak hücre, Talasemiler)
- Kırılgan X (FMR1) öyküye bağlı olarak
- Şiddetli oligo/azospermi durumunda Y-kromozomu mikrodeleksiyonları
- Popülasyona özel paneller (ör. Gaucher, Tay-Sachs)
Genişletilmiş testler aile öyküsü ve kökene göre yönlendirilir. ESHRE, gösterge alanlarını şeffaf şekilde tanımlamayı önerir.
Risk matrisi: Etken, Test, Pencere dönemi, Onay
| Etken | Birincil test | Pencere dönemi | Tipik onay | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| HIV | Ag/Ab-kombine + PCR/NAT | Günler ila birkaç hafta | Yeniden test sonrası (90–180 gün) | NAT belirsizliği kısaltır |
| HBV/HCV | HBsAg, Anti-HBc, Anti-HCV, HCV-NAT | Haftalar | Yeniden test sonrası | HBV aşı statüsü kontrol edilmeli |
| Sifiliz | TPPA/TPHA + aktivite belirteci | 2–6 hafta | Sadece tüm seroloji negatifse | Tedavi → iyileşme sonrası erteleme |
| Chlamydia/Gonore | NAAT (İdrar/Sürüntü) | Günler | Negatif sonuç halinde | Pozitif → Tedavi, kontrol testi |
| CMV | IgG/IgM ± PCR | Haftalar | Bankaya göre değişir | Gebelikte önemi vardır |
| Zika/Batı Nil | RT-PCR + seyahat öyküsü | Haftalar | Seyahat/enfeksiyon sonrası erteleme | Endemik bölgeler dikkate alınmalı |
Kesin süreler laboratuvara ve ulusal düzenlemelere göre değişir. Yönlendirme sağlayan kaynaklar arasında ESHRE, T.C. Sağlık Bakanlığı ve AB doku yönergeleri yer alır.
Tarama süreci nasıl işler
- Öykü alma ve risk değerlendirmesi – anket, seyahat ve cinsel öykü.
- Laboratuvar testleri – antikor/antijen ve PCR/NAT kombinasyonu.
- Genetik panel – kılavuzlara ve öyküye göre.
- Karantina – örneklerin dondurulması ve yeniden test sonrası zaman gecikmeli onay.
- Nihai onay – yalnızca tüm sonuçlar tamamen normal ise.
Özel sperm bağışı: böyle güvende kalırsınız
- Her iki taraf için güncel yazılı test belgeleri (HIV, HBV/HCV, Sifiliz, Chlamydia/Gonore; duruma göre CMV, Trichomonas).
- Testlerden sonra pencere döneminde üçüncü şahıslarla korunmasız ilişkiye girmemek.
- Sadece tek kullanımlık steril kaplar, temiz zemin, elleri yıkama; örnekleri karıştırmamak.
- Tarih, saat, test sonuçlarının belgelenmesi; anlaşmaların yazılı kaydı.
- Ateş, döküntü, akıntı gibi semptomlarda bağışı ertelemek ve tıbbi değerlendirme yapmak.
STI koruması ile ilgili tıbbi arka plan: CDC ve T.C. Sağlık Bakanlığı anlaşılır özetler sunar.
RattleStork ile sperm bağışı: organize, belgelenmiş, güvenli odaklı
RattleStork özel sperm bağışını sorumlu şekilde planlamanıza yardımcı olur. Test belgelerini güvenli şekilde paylaşabilir, yeniden testler için hatırlatmalar ayarlayabilir, tek kullanımlık malzeme kontrol listelerini kullanabilir ve bireysel onayları belgeleyebilirsiniz. Uygulama kontrol listemiz hazırlık, temiz örnek alma ve teslim sürecinde yol gösterir. Böylece bağış planlı ve şeffaf kalır — güvenlik standartlarından ödün vermeden.
Hukuk ve standartlar (Türkiye/Avrupa)
Türkiye'de donör gametlerin alınması, test edilmesi ve verilmesi ulusal düzenlemeler ve AB mevzuatı çerçevesinde yürütülür. Yönlendirme için T.C. Sağlık Bakanlığı, ESHRE mesleki standartları ve AB doku kuruluşu gereklilikleri takip edilir. Birçok banka ayrıca bağış başına çocuk sayısını sınırlar ve kayıt tutar.
Sonuç
Güvenilir sperm bankaları öykü alma, serolojik testler, PCR/NAT, karantina ve yeniden testleri birleştirir. Böylece enfeksiyonlar ve genetik riskler çok nadir hale gelir. Özel bağışlarda da aynı ilkeler belirleyicidir: güncel testler, pencere dönemlerine dikkat, hijyen, dokümantasyon ve net anlaşmalar. RattleStork bu süreçte yapılandırılmış destek sunar — güvenli ve sorumlu bir sperm bağışı için.