DSÖ verilerine göre, dünyada her on bebekten biri 37. gebelik haftasından önce doğar. Bu rehber, risk faktörlerini nasıl tanıyacağınızı, erken doğumu nasıl önleyeceğinizi ve prematüre bebeklere en iyi bakımı nasıl sağlayacağınızı anlatır.
Erken doğum nedir?
Erken doğum, 37 hafta 0 gün öncesi gerçekleşen doğumdur. Klinik uygulamada şunlar sınıflandırılır:
- Aşırı erken: < 28 hafta – yoğun bakım gerektirir, organlar çok olgunlaşmamış.
- Çok erken: 28–32 hafta – uzman neonatoloji, beyin ve solunum komplikasyon riski yüksek.
- Orta erken: 32–36 hafta – kısa izlem, yine de artmış morbidite.
Güncel rakamlar ve eğilimler
Küresel erken doğum oranı yıllardır %10 civarında seyrediyor. Türkiye’de 2023’te yaklaşık %7,5 idi; önleme ve ileri teknoloji neonatoloji ile ölüm oranı ve uzun vadeli etkiler azalmaya devam ediyor.
Nedenler – çok etkenli süreç
- Enfeksiyonlar: bakteriyel vajinoz, idrar yolu veya diş eti enfeksiyonları.
- Çoğul gebelik & yardımcı üreme yöntemleri.
- Servikal yetmezlik: serviks uzunluğu < 25 mm veya önceki konizasyon öyküsü.
- Plasenta sorunları: yetersizlik, dekolman, plasenta previa.
- Anne hastalıkları: hipertansiyon, preeklampsi, diyabet, otoimmün veya böbrek hastalıkları.
- Yaşam tarzı & çevre: sigara, alkol, kronik stres, aşırı diyet veya kilo dalgalanmaları.
Uyarı işaretlerini tanıma
Şu durumlarda hemen tıbbi değerlendirme:
- 37. haftadan önce düzenli ve ağrılı kasılmalar
- Amniyotik sıvı kaçışı veya erken membran rüptürü
- Vajinal kanama veya yoğun aşağı baskı hissi
- Ultrasonla serviks uzunluğu < 25 mm
Fetal fibronectin testi veya inflamasyon belirteçleri, risk değerlendirmesini hassaslaştırır.
Erken doğumu önleme – 2025 stratejileri
- Progesteron: vajinal jel veya depo enjeksiyonu, kısa serviksli kadınlarda riski ≈ %40 azaltır.
- Serklaj / pessary: serviksi mekanik olarak destekler.
- Enfeksiyon taraması: BV, GBS ve CMV testleri, zamanında tedavi.
- Kronik hastalıkların (tansiyon, kan şekeri, tiroid) optimize yönetimi.
- Stres azaltma, sigara ve alkol bırakma, dengeli beslenme.
Akut erken doğum tehdidi: ne yapmalı?
Kılavuzlar, tokolitikler ile doğumu en az 48 saat geciktirmeyi önerir, bu süre antenatal kortikosteroidler için kullanılır. DSÖ antenatal kortikosteroid kılavuzu, betametazonun prematüre bebeklerde solunum komplikasyonlarını önemli ölçüde azalttığını doğrular.
Modern neonatoloji & ebeveyn-bağı
Seviye III perinatal merkezler şunları uygular:
- Hafif ventilasyon (nCPAP, HFNC) düşük zirve basınçla
- Fototerapi ve ses yalıtımlı yüksek teknoloji inkübatörler
- Anne sütü bankaları & bireysel besin düzenlemeleri
- Sıkı enfeksiyon önleme (kapalı bakım sistemleri)
Kanguru bakımı: günlük cilt teması solunum ve ısıyı dengeler, ebeveyn-bağını güçlendirir.
Uzun vadeli prognoz & takip
Erken disiplinlerarası müdahale ile orta derecede prematüre bebeklerin %90’dan fazlası normal okul düzeyine ulaşır. Yaygın konular:
- İnce motor gelişim gecikmeleri
- Görme ve işitme bozuklukları – düzenli tarama gerektirir
- Kronik solunum yolu hastalıkları (BPD, astım)
- Dikkat ve öğrenme güçlükleri
Araştırma & gelecek
İmmün profil testleri: 20 haftadan önce risk tahmini amaçlar.
Yapay rahim: hayvan çalışmalarında rahim dışı “yaşam süresi” 28 güne kadar uzadı.
Mikrobiyom terapileri: NEC’ye karşı probiyotiklerin erken çalışmaları.
Ailelere destek
DSÖ, prematüre bebek aileleri için uluslararası kılavuzlar ve pratik yardımcılar sunar. Anne-baba grupları, emzirme danışmanları ve erken müdahale programları uygulamalı yardım sağlar.
Sonuç
Tüm erken doğumlar önlenemez, ancak riskleri bilmek, uyarı işaretlerine dikkat etmek ve çağdaş tedavileri kullanmak prematüre bebeklerin yaşama ve gelişme şansını önemli ölçüde artırır.