โอกาสตั้งครรภ์กระจุกอยู่เพียงไม่กี่วันในหนึ่งรอบเดือน บทความนี้อธิบายสั้น ๆ ว่าเกิดอะไรขึ้นระหว่างการตกไข่ ไข่อยู่ได้กี่ชั่วโมง วิธีหา “ช่วงที่เจริญพันธุ์” ของคุณ และวิธีไหนช่วยได้จริงในชีวิตประจำวัน — ชัดเจน อิงหลักฐาน และไม่เพิ่มความเครียด
ทำความเข้าใจระยะของรอบเดือนและฮอร์โมน
- ระยะมีประจำเดือน (วันที่ 1–5): เยื่อบุมดลูกหลุดลอก ระดับเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนต่ำ
- ระยะฟอลลิคูลาร์ (วันที่ 1 ถึงวันตกไข่): FSH กระตุ้นฟอลลิคูลให้สุก เอสโตรเจนที่สูงขึ้นสร้างเยื่อบุมดลูกใหม่
- การตกไข่ (มักเกิดวันที่ 12–16): ไข่สุกถูกปล่อยและสามารถปฏิสนธิได้ราว 12–24 ชั่วโมง
- ระยะลูเทียล (ประมาณ 14 วัน): โปรเจสเตอโรนจากคอร์ปัสลูเทียมพยุงเยื่อบุมดลูก หากไม่ปฏิสนธิ ฮอร์โมนลดลงและเริ่มรอบใหม่
การตกไข่คืออะไร
การตกไข่คือการที่ไข่สุกถูกปล่อยจากรังไข่และพร้อมปฏิสนธิในท่อนำไข่ โดยเฉลี่ยเกิดก่อนมีประจำเดือนครั้งถัดไป 10–16 วัน — ไม่จำเป็นต้องตรงวันเดิมในทุกคน ข้อมูลผู้ป่วยอ่านง่ายจาก NHS
ตัวเลข & หลักฐาน
- ไข่: ปฏิสนธิได้ประมาณ 12–24 ชั่วโมงหลังตกไข่ (NHS)
- อสุจิ: อยู่ในระบบสืบพันธุ์สตรีได้ 5–7 วัน จึงทำให้ช่วงเจริญพันธุ์เริ่มก่อนวันตกไข่ (NHS)
- ช่วงเจริญพันธุ์: รวมราว 6 วัน โอกาสสูงสุดคือ 2 วันก่อนตกไข่และวันตกไข่เอง (ข้อมูลคลาสสิก: NEJM Wilcox)
- ข้อแนะนำเชิงปฏิบัติ: มีเพศสัมพันธ์ทุก 2–3 วันครอบคลุมช่วงนี้ได้ดีโดยไม่ต้องกำหนดวันเป๊ะ (NICE CG156)
คำนวณวันไข่ตกและวันเจริญพันธุ์
หากรอบเดือนสม่ำเสมอ วันตกไข่มักอยู่ก่อนประจำเดือนครั้งถัดไป 10–16 วัน แต่ควรตรวจสอบด้วยการสังเกตร่างกายหรือชุดตรวจ เพราะความแปรปรวนพบได้ปกติ
- กฎ Knaus–Ogino (เป็นเพียงแนวทาง): วันเจริญพันธุ์วันแรก = รอบสั้นสุด − 18; วันสุดท้าย = รอบยาวสุด − 11 ใช้ประกอบเท่านั้น ไม่ควรพึ่งวิธีเดียว
- ความจริงหน้างาน: แม้รอบ 28 วัน ก็ไม่ใช่ทุกคนที่ตกไข่วันที่ 14 ควรคิดเป็น “ช่วงเวลา” ไม่ใช่ “วันตายตัว” (Wilcox)
เปรียบเทียบวิธี: หา “หน้าต่างเจริญพันธุ์” ของคุณ
ชุดวิธีที่เรียบง่ายแต่น่าเชื่อถือ: แอปปฏิทินเป็นกรอบ สังเกตมูกปากมดลูกเพื่อคาดการณ์ ยืนยันด้วยอุณหภูมิฐาน (BBT) และเติมชุดตรวจ LH เมื่อจำเป็น ทำให้ติดตามได้ทั้งแม่นและทำได้จริง
- มูกปากมดลูก: ใส ยืดเป็นเส้น ชี้ภาวะเจริญพันธุ์สูง วิธีธรรมชาติและประหยัด แต่ต้องอาศัยการฝึกตีความ (NICE)
- อุณหภูมิฐาน (BBT): วัดทันทีหลังตื่น อุณหภูมิที่สูงขึ้นช่วย “ยืนยันย้อนหลัง” ว่าตกไข่แล้ว — เหมาะยืนยัน ไม่ได้เดาล่วงหน้า (NICE)
- ชุดตรวจตกไข่ (OPK): ตรวจพบการพุ่งของ LH ก่อนตกไข่ ให้เวลาล่วงหน้า 12–36 ชม. สำหรับการวางแผน (ข้อมูลพื้นฐาน: NHS)
- ปฏิทิน/แอป: มีประโยชน์ต่อแพตเทิร์นและการเตือน แต่เมื่อรอบแปรปรวนจะเป็นเพียงการคาดคะเน
ชุดตรวจการตกไข่: ใช้ให้ถูก แบบย่อ
- เริ่มตรวจ 4–5 วันก่อนวันที่คาดว่าอาจตกไข่เร็วสุด
- ใช้ปัสสาวะช่วงเช้า “ครั้งที่สอง” (เข้มข้นกว่า ไม่ใช่ที่กักไว้ทั้งคืน)
- ตรวจเวลาเดิมทุกวัน และทำตามคู่มือผู้ผลิตอย่างเคร่งครัด
- ถ้าขึ้นบวก: วางแผนมีเพศสัมพันธ์วันนั้นและวันถัดไป
หากผลไม่ชัดเจนซ้ำ ๆ การตรวจเลือดดูโปรเจสเตอโรนช่วยยืนยันว่ามีการตกไข่เกิดขึ้นแล้วได้ (NICE)
อาการบ่งชี้ทั่วไป
- มูกปากมดลูกใส ยืดเป็นเส้น
- ปวดหน่วงท้องน้อยข้างใดข้างหนึ่งเล็กน้อย (ปวดกึ่งรอบเดือน; ไม่ได้เกิดในทุกคน)
- อุณหภูมิสูงขึ้นเล็กน้อยในวันถัดมา (BBT)
หลายคนไม่มีสัญญาณชัดเจน จึงควรพึ่ง “การสังเกตร่วมกับการตรวจ” มากกว่าความรู้สึก
เคล็ดลับปฏิบัติ
- จังหวะสบาย ๆ: มีเพศสัมพันธ์ทุก 2–3 วันครอบคลุมช่วงเจริญพันธุ์ได้ดี (NICE)
- วางรูทีน: ประเมินมูกเวลาเดิมทุกวัน; วัด BBT ทันทีหลังตื่น
- วิถีชีวิต: งดบุหรี่ เลี่ยงแอลกอฮอล์ นอนพอ อาหารสมดุล — ข้อแนะนำที่มีหลักฐานสนับสนุนดี (NICE)
ตารางเปรียบเทียบ: วิธีไหน เหมาะกับอะไร
| วิธี | การใช้งาน | จุดเด่น | ข้อจำกัด |
|---|---|---|---|
| มูกปากมดลูก | คาดการณ์ช่วงเจริญพันธุ์ | ธรรมชาติ แบบเรียลไทม์ | ต้องอาศัยทักษะการตีความ |
| อุณหภูมิฐาน | ยืนยันหลังตกไข่ | ประหยัด วัดได้เป็นวัตถุวิสัย | ไม่ทำนายล่วงหน้า ต้องวัดทุกวัน |
| ชุดตรวจตกไข่ (OPK) | วางแผนระยะสั้น (12–36 ชม.) | ช่วงลงมือที่ชัดเจน | มีค่าใช้จ่าย และต้องจับจังหวะตรวจให้ถูก |
| ปฏิทิน/แอป | กรอบและบันทึกความคืบหน้า | ภาพรวมเป็นระบบ | ในรอบที่แปรปรวนเป็นเพียงการประมาณ |
ความเชื่อผิด & ข้อเท็จจริงเรื่องการตกไข่
- “ตกไข่เสมอในวันที่ 14” — มีความแปรปรวนสูง แม้ในรอบ 28 วัน (NEJM Wilcox)
- “ไม่มีอาการปวด แปลว่าไม่ตกไข่” — หลายคนตกไข่ปกติโดยไม่มีอาการชัดเจน (NHS)
- “อุณหภูมิฐานทำนายวันตกไข่ได้” — ใช้ยืนยันย้อนหลัง เหมาะยืนยันมากกว่าทำนาย (ดู NICE)
- “ต้องมีเพศสัมพันธ์ทุกวันจึงเพิ่มโอกาสมาก” — ทุก 2–3 วันก็เพียงพอและเครียดน้อยกว่า (NICE)
- “แอปบอกวันเป๊ะ” — เป็นเพียงการคาดคะเน ผสานกับสัญญาณร่างกายหรือ OPK น่าเชื่อถือกว่า
- “ผลลบ = ไม่มีการตกไข่” — อาจพลาดช่วงตรวจ เลือดดูโปรเจสเตอโรนช่วยยืนยันได้ (NICE)
- “มีโอกาสเฉพาะวันตกไข่” — อสุจิอยู่ได้ถึง 7 วัน ความอุดมสมบูรณ์เริ่มก่อนวันนั้น (NHS)
- “รอบไม่สม่ำเสมอ = มีบุตรยาก” — ความแปรปรวนพบได้บ่อย สำคัญที่มีการตกไข่หรือไม่ ควรพบแพทย์หากกังวล
รอบเดือนไม่สม่ำเสมอ: ควรไปพบแพทย์เมื่อไร
หากรอบแกว่งมาก ประจำเดือนขาด หรือแม้ติดตามแล้วยังไม่ชัดว่าตกไข่ ควรเข้ารับการประเมิน สาเหตุพบบ่อยได้แก่ ความผิดปกติของไทรอยด์ PCOS น้ำหนักสุดโต่ง หรือความเครียด การตรวจเลือดโปรเจสเตอโรนช่วยยืนยันการตกไข่ได้ (NICE CG156) สำหรับภาพรวม ดู แผ่นข้อมูลภาวะมีบุตรยากของ WHO
สรุป
ไข่ปฏิสนธิได้เพียง 12–24 ชั่วโมง แต่อสุจิอยู่ได้ 5–7 วัน ช่วงสำคัญคือ 2–3 วันก่อนตกไข่และวันตกไข่เอง แนวทางที่เชื่อถือได้คือ ใช้แอปติดตามรอบ + สังเกตมูกปากมดลูก + ยืนยันด้วย BBT และเพิ่มชุดตรวจ LH เมื่อจำเป็น หากยังไม่ตั้งครรภ์หรือรอบไม่สม่ำเสมอ ควรเข้ารับการประเมินตามแนวทางเวชปฏิบัติแต่เนิ่น ๆ