ทำความรู้จักกับ PCOS: พื้นฐานของภาวะฮอร์โมนไม่สมดุล
PCOS เป็นภาวะฮอร์โมนและการเผาผลาญพลังงานที่ซับซ้อน มักมีลักษณะสำคัญคือ:
- ระดับ แอนโดรเจนสูง
- ภาวะดื้อต่ออินซูลิน
- มีถุงน้ำขนาดเล็กจำนวนมากในรังไข่ (บางครั้งเรียกผิดว่า “ซีสต์”)
ปัจจัยเหล่านี้มักส่งผลให้เกิดความผิดปกติของประจำเดือนและปัญหาผิวพรรณหรือเส้นผม
สาเหตุของ PCOS: ฮอร์โมน พันธุกรรม และวิถีชีวิต
PCOS มักมีสาเหตุมาจากหลายปัจจัยร่วมกัน ได้แก่:
- พันธุกรรม: พบในครอบครัวหลายคน
- ภาวะดื้อต่ออินซูลิน: อินซูลินที่สูงกระตุ้นการผลิตแอนโดรเจน
- น้ำหนักเกิน ขาดการออกกำลังกาย และความเครียด: ล้วนกระตุ้นให้ภาวะเลวร้ายลง
อาการที่พบได้บ่อยใน PCOS
- ประจำเดือนไม่สม่ำเสมอหรือขาดประจำเดือน
- มีขนขึ้นบริเวณคาง หน้าอก หรือหลัง
- สิวเรื้อรังแม้อายุเลยวัยรุ่น
- ผมบางตรงหนังศีรษะ
- น้ำหนักเพิ่มโดยไม่เปลี่ยนอาหาร
- ตั้งครรภ์ยาก
หากพบอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง แนะนำให้ปรึกษาแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม
การวินิจฉัย PCOS ตามเกณฑ์ Rotterdam
หากพบ 2 ใน 3 ของข้อใดข้อหนึ่ง ได้คือ PCOS:
- ขาดการตกไข่หรือตกไข่ไม่สม่ำเสมอ
- มีระดับแอนโดรเจนสูง หรือพบอาการทางร่างกาย เช่น หนวดเครา
- อัลตราซาวนด์พบหลายถุงน้ำในรังไข่
นอกจากนี้ต้องตรวจคัดกรองภาวะอื่น เช่น ภาวะทางต่อมไร้ท่อ เช่น ต่อมไทรอยด์หรือต่อมใต้สมองร่วมด้วย
ป้องกันความเสี่ยงระยะยาว
- โรคเบาหวานชนิดที่ 2 จากภาวะดื้อต่ออินซูลิน
- ความดันเลือดสูงและไขมันในเลือดผิดปกติ
- โรคหัวใจและหลอดเลือด
- มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกจากเยื่อบุหนาตัว
หากดูแลตั้งแต่เนิ่นๆ จะลดความเสี่ยงจากปัญหาเหล่านี้ได้ชัดเจน
โภชนาการและการออกกำลังกาย: รากฐานการจัดการ PCOS
งานวิจัยพบว่า การลดน้ำหนักเพียงประมาณ 5% ก็ช่วยปรับประจำเดือนและเมตาบอลิซึมได้ (Clark et al. 1995)
- อาหารดัชนีน้ำตาลต่ำ: เน้นผัก ถั่ว และธัญพืชไม่ขัดสี
- ออกกำลังกายสัปดาห์ละ 150 นาที ควบคู่กับ ฝึกแรงต้าน 2 ครั้งต่อสัปดาห์
- เสริม Myo-Inositol: ช่วยปรับวงจรเดือนและเมตาบอลิซึม แต่ไม่แทนการดูแลตนเอง
ยาในแนวทางรักษา PCOS
- เมตฟอร์มิน (Metformin): ช่วยเพิ่มความไวต่ออินซูลิน ลดแอนโดรเจน (Pau et al. 2014)
- ฮอร์โมนคุมกำเนิด: ปรับประจำเดือน ลดสิว และหนวดเครา
- เลโตรโซล (Letrozol): กระตุ้นการตกไข่ดีกว่าคลอมิเฟน (NEJM 2014)
เส้นทางการมีบุตรสำหรับผู้มี PCOS
ปรับพื้นฐานชีวิต
ลดน้ำหนัก รับประทานอาหาร GI ต่ำ และออกกำลังกายสม่ำเสมอ ช่วยเพิ่มโอกาสตกไข่ได้เอง
กระตุ้นการตกไข่
- เลโตรโซล: โอกาสตกไข่ ~60% หลัง 6 รอบประจำเดือน
- คลอมิเฟน: อีกทางเลือก แต่เสี่ยงตั้งครรภ์หลายตัว
- ฮอร์โมนกระตุ้น (Gonadotropins): ใช้เมื่อเลโตรโซลไม่ได้ผล ต้องติดตามด้วยอัลตราซาวนด์อย่างใกล้ชิด
เทคโนโลยีช่วยการเจริญพันธุ์
หากไม่สำเร็จด้วยวิธีทั่วไป อาจพิจารณา IVF หรือ ICSI ซึ่งมีโอกาสสำเร็จ 25–40% ต่อการย้ายตัวอ่อน การใช้เมตฟอร์มินช่วยลดความเสี่ยงภาวะรังไข่มีปฏิกิริยามากเกินไป
เทคนิคใหม่: IVM
In‑vitro maturation (IVM) ช่วยให้ไข่สุกในห้องปฏิบัติการด้วยฮอร์โมนต่ำ เหมาะสำหรับผู้เสี่ยงฮอร์โมนมาก แต่ยังไม่แพร่หลาย
ดูแลจิตใจและสุขภาพจิต
ผู้หญิงหลายคนถึง 40% พบอาการวิตกกังวลหรือซึมเศร้า การบำบัดทางจิตใจ การฝึกสติ หรือกลุ่มสนับสนุน ช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตและการรักษาอย่างต่อเนื่อง
บทสรุป: จัดการ PCOS อย่างเชิงรุก
การควบคุมอาหาร GI ต่ำ ออกกำลังกายสม่ำเสมอ และการรักษาที่เหมาะสมตามบุคคล จะช่วยบรรเทาอาการ PCOS ป้องกันผลกระทบระยะยาว และเพิ่มโอกาสการตั้งครรภ์ได้มากขึ้น ยิ่งเริ่มเร็ว ยิ่งมีผลลัพธ์ที่ชัดเจน