Türkiye’de giderek daha fazla çift, doğal yolla hamile kalamadıkları için yumurta bağışı seçeneğini araştırıyor. Türkiye’de yumurta bağışı, Sağlık Bakanlığı’nın 2010 tarihli “Tüp Bebek (IVF) ve Yardımcı Üreme Teknikleri Uygulama Yönetmeliği” ile düzenlenmiş olup, uygunluk kriterlerini karşılayan donörlerden hizmet alınmasına izin veriliyor. Ancak özel kliniklerdeki uzun bekleme listeleri ve maliyetler nedeniyle pek çok çift, hem yurt içi hem de yurt dışı alternatiflerini değerlendiriyor. Bu rehberde, tıbbi süreçten maliyetlere, başarı oranlarından hukuki zemine kadar bilmeniz gereken her şeyi bulabilirsiniz.
Yumurta Bağışı Nasıl Gerçekleşir?
İlk adımda donör, hormonal bir stimülasyon protokolüne tabi tutulur; bu sayede birden fazla olgun yumurta elde edilir. Hafif sedasyon altında, ultrason eşliğinde transvajinal iğne ile foliküler aspirasyon yapılarak yumurtalar alınır. Laboratuvarda bu yumurtalar, in vitro fertilizasyon (IVF) veya intrakito-plazmatik sperm enjeksiyonu (ICSI) yöntemleriyle döllenir. Oluşan embriyolar birkaç gün inkübatörde bekletildikten sonra, embriyo transferi yapmak üzere alıcı kadının rahmine yerleştirilir. Genetik açıdan çocuk donörden gelir; ancak Türkiye’de hukuken anne, çocuğu doğuran kadındır.
Türkiye’de Yumurta Bağışı Neden Düzenleniyor?
Yumurta bağışı, 2010 Tüp Bebek ve Yardımcı Üreme Teknikleri Uygulama Yönetmeliği ile Sağlık Bakanlığı tarafından sıkı kurallarla düzenlenmiştir. Donör adayının 18–35 yaş aralığında, iyi fiziksel ve ruhsal sağlıkta olması; genetik veya bulaşıcı hastalık riskinin bulunmaması; kapsamlı tıbbi ve psikolojik taramalarından sonra onay alması gerekir. Donör, bağış karşılığı doğrudan ücret almaz; yalnızca yol, konaklama ve tahlil gibi giderleri, yönetmelikte belirtilen sınırlar içinde makul tutarlar kadar geri ödenir. Devlet hastanelerinde veya üniversite hastanelerinde yapılan bazı bağışlı IVF uygulamaları SGK tarafından sınırlı sayıda karşılanabilirken, özel kliniklerde maliyetler daha yüksektir.
Embriyo Bağışı – Teorik Olarak Mümkün, Pratikte Nadir
Embriyo bağışı, önceki IVF döngülerinden kalan ve dondurulmuş embriyoların başka bir çifte transfer edilmesi anlamına gelir. Türkiye’de bu da mevzuata uygundur; hem donör çift hem de alıcı çift, tıbbi ve psikolojik taramalardan geçer ve yazılı onay verir. Ancak embriyo bağışı sayısı, donör yumurta kaynaklı uygulamalara göre daha azdır; çünkü fazla embriyo bulundurma ve dondurma kapasitesi sınırlıdır ve lojistik olarak daha karmaşıktır.
Kim Anne Sayılır?
Türk Medeni Kanunu’na göre (m. 283), bir çocuğun annesi, çocuğu doğurandır. Yani embriyo donasyonuyla gerçekleştirilen gebeliklerde de, çocuğu taşıyan ve doğuran kadın resmi kayıtlarda anne olarak görünür; genetik donör annelik hakkı veya yükümlülüğü taşımaz. Eğer uygulama yurt dışında yapılmışsa, Türkiye’ye döndüğünde doğum belgesinin tanınması için Türk makamlarına başvurmak gerekir.
Taşıyıcı Annelik (Surrogacy) – Resmen Yasak
Türkiye’de taşıyıcı annelik (surrogacy), 1983 tarihli Kadın Sağlığı ve Üreme Hakları Yasası ile yasaklanmıştır. Yabancı uyruklular dahi Türkiye’de taşıyıcı annelik yaptıramaz. Bu yasağı ihlal edenler, ağır para cezaları ve hapis cezası ile karşılaşabilir. Bu nedenle Türkiye’de taşıyıcı annelik hizmeti sunulmaz; isteyen çiftler bu amaçla yurt dışına çıkmak zorundadır.
Tıbbi Risklerin Özeti
Donörler: Hormon stimülasyonunun yaygın yan etkileri arasında hafif bulantı, baş ağrısı ve karın bölgesinde rahatsızlık bulunur. Ciddi ovaryel hiperstimülasyon sendromu (OHSS) ise döngülerin yaklaşık %1’inde ortaya çıkar Braat 2014. Yumurtaların toplanması minimal invaziv bir işlemdir, ancak kanama ve enfeksiyon riski düşüktür. Alıcılar: İsveç’te yapılan bir kayıt çalışması, donör yumurtayla elde edilen gebeliklerin preeklampsi riskinin, kendi yumurtasıyla elde edilen gebeliklere kıyasla yaklaşık iki kat daha yüksek olduğunu göstermiştir Magnusson 2021. Deneyimli merkezlerde ultrason ve kan testleriyle yakından izlenirse, çoğu döngü ciddi komplikasyon olmadan tamamlanır.
Güncel Başarı Oranları
ESHRE’in (European Society of Human Reproduction and Embryology) 2023 raporuna göre, 2019’da donör yumurtayla yapılan taze embriyo transferlerinde %50,5 oranında klinik gebelik kaydedilmiştir ESHRE 2023. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nin (CDC) 2022 raporu, 30 yaş altı donör yumurta alıcılarında her bir siklusta %55 canlı doğum oranı bildirmiştir CDC 2022. İspanya’daki önde gelen klinikler, gelişmiş laboratuvar altyapısı ve PGT-A (preimplantasyon genetik tarama) kullanımı sayesinde %65 üzeri başarı oranlarına ulaşmaktadır Embriogyn 2024. Başarıyı etkileyen temel faktörler, donörün yaşı ve sağlık durumu, embriyo kalitesi ve laboratuvar deneyimidir.
Ülkelere Göre Karşılaştırma – 2025 Maliyet ve Şartlar
Türkiye’de özel kliniklerde bir donör yumurta döngüsünün maliyeti ortalama 300.000 – 500.000₺ civarındadır (ilaç ve seyahat hariç). Birçok çift, bekleme sürelerini kısaltmak veya maliyetleri azaltmak için yurt dışına çıkmaktadır. Aşağıda 13 popüler destinasyon ve yaklaşık maliyetler (1 € ≈ 40₺ varsayılarak) yer almaktadır:
- İspanya – 7.000–11.000 € (≈ 280.000–440.000₺), anonim donasyon, %60’a varan başarı
- Çek Cumhuriyeti – 6.000–9.000 € (≈ 240.000–360.000₺), anonim donasyon, kısa bekleme listeleri
- Yunanistan – 6.500–10.000 € (≈ 260.000–400.000₺), 2023’ten itibaren yeni izlenebilirlik kuralları
- Portekiz – 6.500–9.500 € (≈ 260.000–380.000₺), anonimlik yasak; çocuk 18 yaşında bağışçı bilgisi talep edebilir
- Bulgaristan – 5.500–8.500 € (≈ 220.000–340.000₺), anonim donasyon, bir bağışçıdan en fazla 5 çocuk
- Ukrayna – 5.000–8.000 € (≈ 200.000–320.000₺), esnek düzenlemeler, politik risk
- ABD – 15.000–25.000 $ (≈ 525.000–875.000₺), açık donasyon, kapsamlı genetik testler
- Kanada – 10.000–14.000 $ (≈ 350.000–490.000₺), gönüllülük esaslı, bağışçıya ödeme yok
- İsrail – 9.000–12.000 $ (≈ 315.000–420.000₺), anonim donasyon, sıkı tıbbi şartlar
- Japonya – 8.000–12.000 $ (≈ 280.000–420.000₺), anonim donasyon, sınırlı bilgi paylaşımı
- Macaristan – 6.500–9.500 $ (≈ 227.500–380.000₺), sadece aile içi bağış, anonimlik yok
- Gürcistan – 5.000–8.000 $ (≈ 175.000–280.000₺), esnek yasalar, kısa bekleme süreleri
- Fransa – 6.000–9.000 € (≈ 240.000–360.000₺), anonim donasyon zorunlu; çocuk 18 yaşında bağışçı bilgisi alabilir
Klinik ücretlerine ek olarak ilaç, seyahat ve konaklama masraflarını da hesaba katmalısınız. Çoğu Türk çifti, yurt dışı tedavi için toplam 350.000 – 700.000₺ arasında bütçe ayırmaktadır; bu tutar, tercih edilen destinasyon ve kalış süresine göre değişebilir.
Gelecek: Yasal Düzenlemelerde Değişiklik Bekleniyor mu?
2025 itibarıyla Türkiye’de tüp bebek ve yardımcı üreme teknikleri yönetmeliğinde büyük bir değişiklik öngörülmemektedir. Sağlık Bakanlığı ve Türk Üreme Tıbbı Derneği (TÜTAD) zaman zaman güncellenmiş rehberler yayınlasa da, temel düzenlemeler sabit kalmaktadır. İlgilenen çiftler ve hekimler, en güncel bilgiler için Sağlık Bakanlığı web sitesi ve ilgili meslek kuruluşlarının duyurularını takip etmelidir.
Sperm Donasyonu – Türkiye’de Yasak
Türkiye’de sperm donasyonu yasal olarak izin verilmemektedir. Yumurta bağışının aksine, sperm donasyonu, “Tüp Bebek ve Yardımcı Üreme Teknikleri Uygulama Yönetmeliği” kapsamında yasaklanmıştır. Türkiye’den donör spermi kullanmak mümkün olmadığından, isteyen çiftler yurt dışındaki merkezlere başvurmak zorunda kalabilir. Alternatif olarak, RattleStork aracılığıyla yurt dışı donörlerine ulaşabilirler; ancak bu durumda uluslararası yasal prosedürler ve biyolojik materyalin ithalatına ilişkin ek bürokratik adımlar gerekecektir.
Sonuç
Yumurta bağışı Türkiye’de yasal ve düzenlenmiş olsa da, maliyet ve klinik bekleme süreleri yüksek olabilmektedir. Birçok çift, daha uygun şartlar ve daha kısa bekleme süresi için yurt dışına çıkmaktadır. Bu yolu düşünenler, Sağlık Bakanlığı onaylı ve deneyimli bir klinik seçmeli, hukuki danışmanlık almalı ve bütçe ile lojistiği detaylı planlamalıdır. İyi bir ön hazırlık, başarı şansını artırmada anahtar rol oynar.