Męska niepłodność oznacza zmniejszoną zdolność mężczyzny do poczęcia dziecka. Rozpoznaje się ją, gdy pomimo braku widocznych problemów u partnerki nie dochodzi do ciąży lub powtarzające się badania nasienia wykazują nieprawidłowe wyniki. Mężczyźni stanowią przyczynę około 40% przypadków niepłodności w parach.
Niepłodność pierwotna i wtórna
Niepłodność pierwotna dotyczy par, które nigdy nie osiągnęły ciąży.
Niepłodność wtórna dotyczy par, które wcześniej poczęły dziecko, ale obecnie nie mogą ponownie zajść w ciążę.
Główne przyczyny
Najczęstsze czynniki można podzielić na następujące kategorie:
1. Żylaki powrózka nasiennego (varicocele)
Poszerzone żyły w mosznie powodują gromadzenie się ciepła, co zaburza produkcję plemników.
- Rozpoznanie: USG moszny lub badanie fizykalne (Wytyczne EAU).
- Leczenie: mikroligacja chirurgiczna lub embolizacja przezskórna.
2. Zaburzenia hormonalne
Niski poziom testosteronu (hipogonadyzm) lub zaburzenia w poziomie LH/FSH mogą hamować spermatogenezę.
- Rozpoznanie: badania krwi na poziom testosteronu, LH, FSH i TSH (PubMed 2016).
- Leczenie: terapia zastępcza hormonami lub modyfikacja przyjmowanych leków.
3. Czynniki genetyczne
Nieprawidłowości chromosomowe (np. zespół Klinefeltera) lub mikrodelecje na chromosomie Y często obniżają liczbę i jakość plemników.
- Rozpoznanie: kariotypowanie i testy PCR (PubMed 2013).
- Konsultacja: porady genetyczne w planowaniu rodziny.
4. Infekcje
Infekcje takie jak chlamydia, rzeżączka czy świnka mogą wywoływać stan zapalny w drogach rozrodczych i jądrach.
- Rozpoznanie: wymazy lub badania moczu oraz testy na obecność przeciwciał (Wytyczne CDC w zakresie STI).
- Leczenie: natychmiastowa antybiotykoterapia lub leczenie przeciwwirusowe.
5. Zaburzenia ejakulacji i erekcji
Retrogradacja ejakulatu lub dysfunkcja erekcji mogą uniemożliwiać prawidłowe wydzielanie nasienia.
- Rozpoznanie: badanie urologiczne i ocena zdrowia seksualnego.
- Leczenie: inhibitory PDE5, terapia iniekcyjna lub porady psychoseksualne.
6. Choroby metaboliczne
Cukrzyca, otyłość i przewlekłe choroby wątroby czy nerek mogą zaburzać równowagę hormonalną i spermatogenezę.
- Rozpoznanie: badania poziomu glukozy i lipidów we krwi, ocena BMI.
- Leczenie: zmiany stylu życia, kontrola masy ciała oraz optymalna opieka nad chorobami podstawowymi.
7. Waga i odżywianie
Nadmiar tkanki tłuszczowej może podwyższać poziom estrogenów i obniżać testosteron. Dieta bogata w składniki odżywcze wspiera zdrowie plemników.
- Bogata w antyoksydanty: jagody, orzechy, warzywa liściaste (witaminy C i E, cynk, selen).
- Zrównoważone makroskładniki: białka wysokiej jakości i pełne ziarna.
8. Czynniki środowiskowe i zawodowe
Chemikalia, rozpuszczalniki, metale ciężkie i przewlekła ekspozycja na ciepło mogą uszkadzać tkankę jądra.
- Nosić odzież ochronną w laboratoriach lub podczas kontaktu z pestycydami.
- Unikać gorących kąpieli i saun przed oddaniem próbki nasienia.
9. Uszkodzenia DNA plemników
Stres oksydacyjny może prowadzić do fragmentacji DNA plemników, obniżając ich zdolność do zapłodnienia.
- Rozpoznanie: test fragmentacji DNA.
- Leczenie: suplementacja antyoksydantami (witaminy C i E, cynk, selen) i zarządzanie stresem.
10. Wady wrodzone
Wrodzone nieprawidłowości, jak wnętrostwo lub anomalie przewodów nasiennych, mogą ograniczać płodność.
- Rozpoznanie: wywiad i badanie fizykalne.
- Leczenie: korekta chirurgiczna lub techniki wspomaganego rozrodu.
Zalecenia dotyczące stylu życia
Oprócz leczenia medycznego zdrowe nawyki życiowe mogą znacząco poprawić płodność.
- Aktywność fizyczna: 150 minut umiarkowanej aktywności aerobowej tygodniowo, by poprawić krążenie i równowagę hormonalną.
- Dieta: spożywać dużo owoców, warzyw, orzechów i produktów pełnoziarnistych dla niezbędnych składników odżywczych.
- Kontrola masy ciała: utrzymywać BMI między 20 a 25, by zmniejszyć stan zapalny i zoptymalizować poziom testosteronu.
- Sen i stres: spać 7–8 godzin i stosować techniki relaksacyjne, aby obniżyć poziom kortyzolu i wspierać spermatogenezę.
Ocena diagnostyczna
- Analiza nasienia zgodnie z wytycznymi WHO
- Profil hormonalny (testosteron, LH, FSH, TSH, prolaktyna)
- Ultrasonografia andrologiczna
- Badania w kierunku infekcji (chlamydia, rzeżączka, świnka)
- Badania genetyczne przy nieprawidłowych wynikach
- Ocena żylaków powrózka nasiennego
Leczenie i techniki wspomaganego rozrodu
Opcje chirurgiczne, terapie hormonalne oraz procedury takie jak ICSI czy IVF oferują dodatkowe możliwości. W ICSI pojedynczy plemnik jest wstrzykiwany bezpośrednio do komórki jajowej, co jest szczególnie skuteczne przy niskiej liczbie plemników (Badanie 2018).
Lista kontrolna
- Przygotować próbkę nasienia i odpowiednie wyniki badań
- Przynieść wyniki badań hormonalnych i ultrasonograficznych na wizytę
- Umówić konsultacje z urologiem i andrologiem
- Sprawdzić ubezpieczenie zdrowotne i możliwości refundacji
Podsumowanie
Męska niepłodność jest skomplikowana, ale często uleczalna. Dokładna diagnostyka, indywidualny plan leczenia i zdrowy styl życia mogą znacząco poprawić szanse na poczęcie. Warto jak najwcześniej skonsultować się ze specjalistą i skorzystać z nowoczesnych metod wspomaganego rozrodu.