Dla wielu par w Polsce mających trudności z poczęciem dziecka, spermiogram (badanie nasienia) to pierwszy konkretny krok w ocenie męskiej płodności. Współczesne laboratoria, zgodne z wytycznymi WHO, cyfrowo mierzą koncentrację, ruchliwość i morfologię plemników. W tym poradniku dowiesz się, jak przebiega badanie, jakie są koszty w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia oraz prywatnie, jakie wartości referencyjne WHO obowiązują i jakie kroki możesz podjąć, by podnieść jakość nasienia.
Czym jest spermiogram?
Spermiogram to badanie laboratoryjne oceniające płodność mężczyzny, w którym mierzy się:
- Koncentrację plemników – liczba plemników na mililitr
- Ruchliwość (motility) – procent plemników ruchliwych (progresywnie i nieprogresywnie)
- Morfologię – procent plemników o prawidłowym kształcie
- Objętość ejakulatu – całkowita ilość płynu nasiennego
- Vitalność – procent żywych plemników
- pH – odczyn, może wskazywać na stany zapalne
- Leukocyty – podwyższona liczba może świadczyć o infekcji
Razem dają one rzetelny obraz szans na naturalne poczęcie.
Kiedy wykonać spermiogram?
Polskie Towarzystwo Urologiczne zaleca badanie nasienia po 12 miesiącach regularnych, niestrzeżonych stosunków bez ciąży, a po 6 miesiącach, jeśli partnerka ma ponad 35 lat. Warto zrobić wcześniej, gdy występują:
- Żylaki powrózka nasiennego (varicocele) lub przebyta operacja
- Nieodstąpione jądra w dzieciństwie (kriptorchidyzm)
- Chemioterapia lub radioterapia
- Wielokrotne poronienia u partnerki
- Nieprawidłowe wyniki badań hormonalnych
Spermiogram – koszty i refundacja
W ramach NFZ badanie nasienia jest bezpłatne na podstawie skierowania od lekarza POZ lub urologa. W placówkach prywatnych ceny wahają się zwykle od 200 do 350 zł. Wiele klinik oferuje w pakietach powtórny test w obniżonej cenie – warto sprawdzić warunki ubezpieczenia prywatnego.
Procedura: przygotowanie i pobranie próbki
Przygotowanie:
- 2–5 dni wstrzemięźliwości seksualnej
- Unikanie alkoholu, nikotyny i używek przez 48 godzin
- Brak gorączki, ciężkich infekcji lub długiego korzystania z sauny
- Dobra ilość snu i ograniczenie stresu
Pobranie próbki:
- Umycie rąk i narządów płciowych wodą i łagodnym mydłem
- Nie używać środków nawilżających ani prezerwatyw z oleistymi substancjami
- Zebrać cały ejakulat do pojemnika sterylnego
Przy pobraniu w domu należy utrzymać próbkę w około 37 °C i dostarczyć do laboratorium w ciągu 60 minut.
Normy WHO (6. wyd., 2021)
Zgodnie z podręcznikiem WHO przyjęto minimalne wartości:
- Objętość: ≥ 1,5 mL
- Stężenie: ≥ 15 mln/mL
- Liczba całkowita: ≥ 39 mln/ejakulat
- Motilność całkowita: ≥ 40 %
- Motilność progresywna: ≥ 32 %
- Morfologia: ≥ 4 %
- Vitalność: ≥ 58 %
- pH: ≥ 7,2
Wyniki poniżej tych wartości mogą wskazywać na obniżoną płodność, ale nie przesądzają o bezpłodności.
Jakość laboratorium: na co zwrócić uwagę
Wiarygodność pomiarów wymaga akredytacji ISO 15189 oraz udziału w badaniach biegłości (PT w ramach krajowych schematów). Ścisłe stosowanie procedur WHO i niezależna dwukrotna ocena próbki redukują błędy.
Czas oczekiwania i omówienie wyników
Badanie mikroskopowe trwa 60–120 minut. Pełny raport dostępny jest zwykle w ciągu 2–4 dni roboczych, często przez bezpieczny portal online, a następnie omawiany z lekarzem.
Interpretacja wartości poza normą
- Oligozoospermia – niska liczba plemników
- Astenozoospermia – zmniejszona ruchliwość
- Teratozoospermia – nieprawidłowa morfologia
- Cryptozoospermia – bardzo niska stężenie
- Azoospermia – brak plemników
Zwykle zaleca się powtórzenie badania po około sześciu tygodniach, aby wykluczyć naturalne wahania.
Typowe przyczyny obniżonej jakości nasienia
- Zaburzenia hormonalne (testosteron, FSH, LH, prolaktyna)
- Czynniki genetyczne (np. zespół Klinefeltera)
- Infekcje (chlamydia, zapalenie jąder)
- Styl życia: palenie, alkohol, nadwaga, stres
- Czynniki środowiskowe: wysoka temperatura, pestycydy, zanieczyszczenia
Gorączka lub przyjmowanie niektórych leków może również czasowo obniżyć parametry.
6 dowiedzionych sposobów na poprawę jakości nasienia
- Dieta: antyoksydanty (wit. C, E, cynk), omega-3, dużo warzyw i owoców
- Aktywność fizyczna: umiarkowane, regularne ćwiczenia; unikać przegrzewania (długie rowery, sauna)
- Rzucenie palenia i ograniczenie alkoholu: zmniejszenie toksyn
- Redukcja stresu: medytacja, joga, ćwiczenia oddechowe
- Utrzymanie chłodu jąder: luźna bielizna, unikanie laptopa na kolanach
- Suplementy: koenzym Q10, L-karnityna – skonsultuj z lekarzem
Metaanaliza (Nagy i in., 2021) potwierdza, że zmiany stylu życia znacząco poprawiają liczbę i ruchliwość plemników.
Badania uzupełniające i leczenie niepłodności
Przy wyraźnych odchyleń specjalista może zalecić:
- Pełny panel hormonalny
- Badania genetyczne (kariotyp, mikrodelecje chromosomu Y)
- Ultrasonografia moszny
- Test fragmentacji DNA plemników
- Pobranie plemników metodą TESE/MESA w azoospermii
Techniki wspomaganego rozrodu, takie jak IVF czy ICSI, często umożliwiają poczęcie mimo męskich problemów.
Prawidłowy wynik – co dalej?
Normalny spermiogram wyklucza większość przyczyn męskich. Jeśli ciąża nadal nie następuje, warto zbadać partnerkę (monitoring cyklu, badania hormonalne, test po stosunku). Specjalista ds. niepłodności pokieruje dalszym postępowaniem.
Podsumowanie
Spermiogram dostarcza obiektywnych danych o męskiej płodności. Często odchylenia można skorygować zmianami stylu życia, terapiami celowanymi i technikami wspomaganego rozrodu. Gdy wyniki są prawidłowe, najlepsze efekty daje wspólne działanie obojga partnerów – płodność to praca zespołowa.