Juridische informatie over spermadonatie in Nederland (2025): regels, verantwoordelijkheden & valkuilen

Profielfoto van de auteur
Zappelphilipp Marx•
Nederlandse spermadonor houdt een steriele specimenbeker vast in een erkende kliniek

Spermadonatie is in Nederland toegestaan, maar strikt geregeld. Deze gids legt beknopt en actueel uit wat mag en wat niet, hoe donatie via een erkende kliniek verschilt van privé-/thuissituaties, wie juridisch ouder is, welke rechten donorkinderen hebben en waar de belangrijkste medische en juridische risico’s liggen. We verwijzen rechtstreeks naar de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting (Wdkb), College donorgegevens kunstmatige bevruchting (Cdkb), het landelijk standpunt spermadonatie (NVOG/KLEM) en regelgeving rond veiligheid en kwaliteit van lichaamsmateriaal.

Juridisch kader (NL)

Sinds 1 juni 2004 geeft de Wdkb donorkinderen recht op informatie over hun donor. Vanaf 12 jaar kunnen zij beschrijvende gegevens (donorpaspoort) opvragen; vanaf 16 jaar hebben zij recht op identificerende gegevens (naam, geboortedatum, woonplaats) via het Cdkb/SDKB (FIOM: leeftijdsgrenzen, Wdkb, Cdkb).

Kliniekdonatie vs. privé-/thuisinseminatie

Erkende kliniek / sperma­bank

  • Juridisch ouderschap: de donor is geen juridisch ouder; ouderschap volgt uit de positie van de (geboorte)moeder en haar partner bij correcte consent-procedure en registratie bij het Cdkb (NVOG/KLEM, Cdkb).
  • Screening & traceerbaarheid: verplichte infectietesten (o.a. HIV, HBV/HCV, syfilis), kwaliteits­systeem, SEC-codering en volledige dossiervorming (Farmatec: donortestlab, IGJ).
  • 12-families-grens: klinieken bewaken centraal dat sperma van één donor niet tot meer dan 12 gezinnen in Nederland leidt (DutchNews).

Privé-/thuisinseminatie

  • Juridisch risico: zonder erkende kliniek en correcte registratie ontbreken standaard documenten en traceerbaarheid; dit kan leiden tot geschillen over erkenning, gezag en onderhoud.
  • Medisch risico: geen geborgde test- en quarantainestandaarden; hogere gezondheids- en aansprakelijkheidsrisico’s.

Wie kan in Nederland donatie gebruiken?

Behandeling met donorsperma is mogelijk voor hetero­stellen, vrouwenstellen en alleenstaande vrouwen via erkende klinieken. De toegang en wachttijden verschillen per instelling; vergoedingen lopen uiteen. Voor algemene toelichting en patiëntinformatie: FIOM en kliniekpagina’s (bijv. UMC Utrecht).

Juridisch ouderschap: veelvoorkomende situaties

  • Kliniekbehandeling – man-vrouw: partner van de moeder is juridisch ouder; donor niet (NVOG/KLEM).
  • Kliniekbehandeling – vrouwenstel (duomoederschap): sinds 1 april 2014 kan de duomoeder automatisch juridisch ouder worden als zij gehuwd/geregistreerd partner is én een onbekende donor in de zin van de Wdkb is gebruikt (Government.nl, Rijksoverheid Q&A).
  • Bekende donor: de duomoeder wordt niet automatisch ouder; erkenning of (eventueel) adoptie is dan nodig (Rijksoverheid).

Rechten van donorkinderen

  • 12 jaar: recht op sociale/fysieke beschrijving via donorpaspoort (FIOM, Donorconceptie.nl).
  • 16 jaar: recht op identificerende gegevens via het Cdkb/SDKB (FIOM leeftijdsgrenzen, Kamerstuk 30 486, nr. 31).
  • Registerdekking: behandelingen in Nederland sinds 2004 zijn landelijk geregistreerd; oudere of buitenlandse trajecten kunnen hiaten bevatten (Cdkb).

Medische standaarden & traject in de kliniek

Erkende klinieken hanteren vaste protocollen voor donorselectie, infectiescreening, semen­analyse, cryo-opslag met SEC-codering, consent en dossiervorming. Donoren vullen een donorpaspoort in; moeder en donor worden bij zwangerschap geregistreerd (UMC Utrecht, Rijnstate).

  1. Intake & consent (juridisch/medisch)
  2. Donorkeuze via erkende bank/kliniek (screening bevestigd)
  3. Voorbereiding (cyclusmonitoring, evt. medicatie)
  4. Behandeling (IUI of IVF/ICSI)
  5. Nazorg & registratie (zwangerschapstest, rapportage aan Cdkb)

Rechtsgevolgen: onderhoud, belasting & erfenis

Onderhoud/afstamming

Bij een correcte kliniekprocedure is de donor niet juridisch ouder en rust er geen onderhoudsplicht. Buiten het erkende systeem neemt het risico op afstammings- en onderhoudsdiscussies toe. De recente aanscherping van de 12-families-limiet moet excessen voorkomen (DutchNews).

Belasting

Vergoedingen aan donoren zijn in Nederland beperkt tot kostenvergoedingen (geen betaling voor gameten). Voor aftrek/posten aan de patiëntzijde geldt: laat je situatie toetsen door een fiscalist; er is geen generieke regeling die alle donatiekosten dekt.

Erfrecht

Erfrecht volgt uit juridisch ouderschap: de donor heeft bij correcte klinische donatie geen erfrechtelijke band met het kind.

Veelvoorkomende valkuilen in Nederland

  • Thuisinseminatie met bekende donor: zonder kliniekdocumentatie ontstaan bewijs- en afstammingsrisico’s; leg afspraken juridisch vast en overweeg specialistisch advies.
  • Formulieren/consent niet op orde: onjuiste of onvolledige stukken kunnen het beoogde ouderschap doorkruisen; check Cdkb-vereisten en kliniekprotocollen (Cdkb).
  • Kruis-grensgebruik & grote halfbroer/zus-netwerken: historische casuïstiek toont overschrijding van limieten en export/internetdonatie met honderden nakomelingen; nieuwe regels (2025) beogen dit in NL te voorkomen (The Times (2025), The Guardian (2025)).

Privétraject met RattleStork: praktijkcheck (NL)

  • Plan digitaal, maar laat behandeling uitsluitend plaatsvinden via een erkende Nederlandse kliniek/sperma­bank.
  • Vraag schriftelijke bevestiging van screening, SEC-codering, consent en 12-families-bewaking (wijziging Wdkb 2025).
  • Bewaar alle documenten (donorpaspoort, consent, labuitslagen, facturen); controleer consistente persoonsgegevens en datums.
  • Voor duomoederschap: check tijdig of de situatie onbekende donor (Wdkb) is en regel zo nodig erkenning (Rijksoverheid).
Zoek een donor en plan Nederlandse behandeling met traceerbaarheid en juridische zekerheid
Slim plannen, veilig uitvoeren: erkende kliniek, juiste consents en volledige documentatie bieden het beste beschermingsniveau.

Conclusie

Nederlandse spermadonatie rust op openbaarheid voor het kind (12/16-jaar-regime), centrale registratie (Cdkb), veiligheids- en kwaliteitsnormen en sinds 2025 een strakke 12-families-handhaving. Juridische en medische zekerheid krijg je wanneer je volledig binnen het erkende klinieksysteem werkt en alle consent- en registratie­stappen volgt. Meer weten: Wdkb, Cdkb, FIOM, NVOG/KLEM en nieuws over de 12-families-limiet (2025).

Disclaimer: De inhoud van RattleStork wordt uitsluitend verstrekt voor algemene informatie- en educatieve doeleinden. Het vormt geen medisch, juridisch of professioneel advies; er wordt geen specifiek resultaat gegarandeerd. Gebruik van deze informatie is op eigen risico. Zie onze volledige disclaimer.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Ja. Donatie vindt plaats in erkende klinieken en spermabanken als onderdeel van medisch geassisteerde voortplanting, met eisen aan kwaliteit, veiligheid, documentatie en traceerbaarheid.

Heterostellen, vrouwenstellen en alleenstaande vrouwen kunnen worden behandeld als aan de medische en juridische voorwaarden wordt voldaan; de kliniek beoordeelt indicatie, geschiktheid en veiligheid per geval.

Nee. Anonieme donatie is beëindigd; kinderen die dankzij donatie geboren zijn hebben vanaf een bepaalde leeftijd recht op donoridentiteit, terwijl ouders doorgaans geen zelfstandig recht op die gegevens hebben.

Nee, bij behandeling via een erkende kliniek krijgt de donor geen juridisch ouderschap en geen onderhoudsplicht; het juridisch ouderschap volgt uit het gegeven consent van de ontvangers en de toepasselijke familierechtelijke regels.

Ja. Vanaf de daarvoor geldende leeftijd kan het kind de identiteit van de donor opvragen; vóór die tijd kan beperkte, niet-herleidbare gezondheidsinformatie beschikbaar zijn als dat medisch nodig is voor het kind.

Ja. Klinieken moeten gegevens zorgvuldig vastleggen en bewaren zodat veiligheid en inzagerechten gewaarborgd zijn en de herkomst van materiaal volledig te traceren blijft gedurende de hele keten.

Dat kan wanneer het materiaal via toegestane kanalen komt en voldoet aan Nederlandse kwaliteitseisen, screening, documentatie en identiteitsverstrekking; privé-import of niet-traceerbare levering wordt niet in behandeling geaccepteerd.

Thuisinseminatie is niet per definitie verboden maar wordt om medische en bewijsrechtelijke redenen afgeraden; zonder kliniek ontbreken standaardtests, traceerbaarheid en juridische zekerheid en kunnen conflicten over ouderschap ontstaan.

Gebruikelijk zijn infectiescreening, zo nodig genetische beoordeling, kwaliteitscontrole van het sperma, correcte verwerking en cryobewaring, plus volledige documentatie en ketenregistratie tot en met gebruik in de kliniek.

Ja. Er gelden gebruikslimieten per donor om halfbroer- en halfzusnetwerken te beperken en traceerbaarheid te waarborgen; bij bereiken van de grens stopt verdere uitgifte door de kliniek of bank.

Dat is soms mogelijk binnen de vastgestelde limieten en zolang voorraad beschikbaar is; de kliniek beoordeelt dit individueel en kan geen garantie op lange termijn geven.

De meemoeder kan juridisch ouder worden volgens de geldende regels en procedures; de donor is geen juridisch ouder en heeft geen recht op contact of beslissingsbevoegdheid over het kind binnen het klinische traject.

Nee. Klinieken gebruiken alleen materiaal uit geautoriseerde ketens die voldoen aan eisen voor kwaliteit, infectiepreventie, documentatie en latere identiteitsverstrekking aan het kind op de daarvoor geldende leeftijd.

Vergoeding hangt af van polisvoorwaarden, leeftijdscriteria, medische indicatie en regionale uitvoering; de kliniek informeert over actuele wachttijden, vergoedingsmogelijkheden en vereiste documentatie.