Türkiye’de Sperm Bağışı Hakkında Hukuki Bilgiler (2025): Kurallar, sorumluluklar ve gerçek riskler

Yazarın fotoğrafı
Zappelphilipp Marx•
Türkiye’de bir klinikte steril numune kabını tutan erkek

Türkiye’de sperm bağışı, yumurta bağışı ve taşıyıcı annelik yasaktır. Yalnızca evli çiftlerin kendi üreme hücreleriyle yapılan yardımcı üreme tedavilerine izin verilir. Aşağıda, hangi işlemlerin yasaklandığını, klinik yolun hangi şartlarda mümkün olduğunu, sınır-ötesi girişimlerde hangi cezai risklerin doğduğunu ve pratikte nerelerde sorun yaşandığını özetliyoruz. Metin boyunca ilgili mevzuat ve güvenilir özetlere doğrudan bağlantılar verdik.

Türkiye’de temel hukuki çerçeve

  • Üçüncü kişi gameti ve taşıyıcılık yasağı: Donör sperm, donör yumurta ve taşıyıcı annelik Türkiye’de hukuken yasaktır. Bu yasak 1987’den beri var olan düzenlemelerle başlamış; 2010 tarihli değişikliklerle güçlendirilmiştir (RBMO derleme; PubMed özeti).
  • Yurt dışına giderek donör kullanma yasağı: 2010’da Türkiye, vatandaşların donör gamet/taşıyıcılık için yurt dışına gitmesini de suç sayan hükümler getirmiştir (Progress Educational Trust; TJOD – BBC haberi). 2018’de hekimlerin yurt dışına yönlendirmesi de cezai yaptırıma bağlanmıştır (Hürriyet Daily News).
  • Kimler tedavi olabilir? Üremeye yardımcı tedaviler, evli çiftlerin kendi spermi ve kendi yumurtası ile, tıbbi endikasyon ve klinik uygunluk sağlandığında yapılabilir (Türk düzeni hakkında akademik özet: DergiPark incelemesi).

Klinik tedavi ne zaman mümkündür?

Türkiye’de lisanslı merkezlerde; danışmanlık, bilgilendirilmiş onam, enfeksiyon taraması ve kalite kayıtlarıyla eşlerin kendi gametleriyle IUI/IVF/ICSI uygulanabilir. Donör kullanımı, cinsiyet seçimi ve benzeri üçüncü-kişi temelli uygulamalar yapılamaz (IVF Laws – hasta bilgilendirmesi; klinik bilgilendirmesi).

“Evde/özel” düzenlemeler neden riskli?

  • Hukuki risk: Donörlü girişimler Türkiye’de yasak olduğu için, evde inseminasyon veya gayriresmî anlaşmalar cezai ve medeni sonuçlar doğurabilir. Taraflar, velayet/nafaka ve kişisel veriler bakımından da ihtilaf riski alır (TBB Dergisi analizi).
  • Tıbbi risk: Standart tarama, karantina ve izlenebilirlik olmadan enfeksiyon ve güvenlik riskleri artar (DergiPark).

Sınır-ötesi senaryolar: ağır yaptırımlar

Donör gamet veya taşıyıcılık için yurt dışına gitmek Türk mevzuatınca suç kapsamına alınmıştır; hastayı yönlendiren hekimler için de yaptırımlar öngörülmüştür (Progress Educational Trust; Hürriyet Daily News). Uygulamada bazı kişi ve aracıların çevre ülkelere yönlendirme girişimleri olduğu bilinse de bunlar Türk hukuku karşısında risklidir (Daily Sabah).

Ebeveynlik ve soybağı: tipik durumlar

  • Klinik tedavi (evli, farklı cinsiyetli çift): Kayıt ve onamlar usulüne uygun ise çocuk evli çifte nüfusta kaydedilir; üçüncü kişi donör yasağı nedeniyle donör üzerinden bir ebeveynlik kurulamaz (DergiPark).
  • Bekâr kadın / eşcinsel çiftler: Türk sisteminde VYA (ÜYTE) evli çift merkezlidir; donör/taşıyıcı çözümler yasaktır. Bu nedenle bu gruplar için Türkiye içinde donörlü seçenekler bulunmamaktadır (RBMO derleme).

Bilgi ve mahremiyet

Türkiye’de donörlü tedavi yasak olduğu için, bazı ülkelerdeki gibi “donör kimliğine erişim hakkı” yapısal olarak mevcut değildir. Kliniklerde yapılan tedavilerde tıbbi kayıtlar sağlık mevzuatına göre saklanır; kişisel veriler gizlidir (DergiPark incelemesi).

Kimler için, hangi yol? Güvenlik ve süreç – kısa özet

Hedef kitle: Evli çiftler; yalnızca kendi gametleriyle ve klinik uygunluk varsa. Standartlar; enfeksiyon taraması (HIV, Hepatit B/C, sifiliz vb.), gerektiğinde genetik değerlendirme, bilgilendirilmiş onam ve ayrıntılı kayıt süreçlerini içerir (IVF Laws özeti).

  1. Muayene ve danışmanlık (tıbbi ve hukuki bilgilendirme)
  2. Tedavi planı (yalnızca eşlerin kendi spermi/yumurtasıyla)
  3. Hazırlık (siklus izlemi, gerekli ilaçlar)
  4. Uygulama (IUI veya IVF/ICSI – endikasyona göre)
  5. Takip (gebelik testi, komplikasyon izlemi, kayıtların korunması)

Türkiye’de yaygın hatalar ve riskler

  • Donörlü “evde inseminasyon” denemeleri: Hem hukuka aykırıdır hem de tıbbi bakımdan risklidir (TBB Dergisi).
  • Yurt dışına plan yapma: Donör/taşıyıcılık için yurt dışına gitmek Türk hukukuna göre suç kapsamındadır; yönlendirme yapanlar için de cezalar vardır (Progress Educational Trust; Hürriyet Daily News).
  • Çevrim içi “taşıyıcılık” ilanları: Aracılık ve tanıtım girişimleri hukuki yaptırım doğurabilir (Daily Sabah).

RattleStork ile özel model düşünenler için pratik kontrol listesi

  • Türkiye’de donör/taşıyıcılık yasaktır. Platformu yalnızca bilgilendirme ve kendi gametinizle yürütülecek, mevzuata uygun süreçleri planlamak için kullanın (RBMO derleme).
  • Hukuki risk oluşturan hiçbir talep veya içerik paylaşmayın; yurt dışına donör için yönelim planı hukuken sorunludur (Progress Educational Trust).
  • Mutlaka lisanslı bir Türk kliniğinde değerlendirme alın; teşhis ve tedavi planı (IUI/IVF/ICSI) kendi gametlerinizle ilerlemelidir (klinik bilgilendirmesi).
  • Şüphede kaldığınız her durumda aile hukuku ve sağlık hukuku alanında uzman bir avukattan görüş alın (TBB Dergisi).
RattleStork ile mevzuata uygun planlama ve klinik iş birliği
Türkiye’de güvenli yol: yalnızca kendi gametlerinizle, lisanslı klinikte, eksiksiz onam ve kayıtlarla tedavi.

Sonuç

Türkiye’de sperm/yumurta bağışı ve taşıyıcı annelik yasaktır; 2010’dan beri yurt dışına giderek donör kullanımı da hukuken yasak kapsamındadır (PubMed; Hürriyet Daily News). En düşük riskli yaklaşım; evli çiftlerin kendi gametleriyle, lisanslı kliniklerde, eksiksiz danışmanlık ve belgelerle tedavi görmesidir. Donörlü veya “evde” senaryolardan uzak durmak uzun vadeli hukuki ve tıbbi riskleri kayda değer ölçüde azaltır.

Feragat: RattleStork içeriği yalnızca genel bilgilendirme ve eğitim amaçlıdır. Tıbbi, hukuki veya profesyonel tavsiye niteliği taşımaz; belirli bir sonuç garanti edilmez. Bu bilgilerin kullanımı kendi sorumluluğunuzdadır. Ayrıntılar için bkz. tam feragat metni.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Hayır. Sperm bağışı, yumurta bağışı ve taşıyıcı annelik Türkiye’de yasaktır; yardımcı üreme tedavileri yalnızca evli çiftlerin kendi gametleriyle yapılabilir.

Sadece evli kadın-erkek çiftler, kendi spermi ve kendi yumurtası kullanılarak, tıbbi uygunluk değerlendirmesi ve bilgilendirilmiş onam ile tedavi görebilir.

Hayır. Türk sistemi evli çift merkezlidir ve donörlü çözümler yasaktır; bu gruplar için Türkiye içinde donör kullanımı bulunmamaktadır.

Hayır. Donörlü girişimler Türkiye’de yasak olduğundan evde yapılan düzenlemeler hem hukuka aykırıdır hem de ciddi tıbbi ve kanıt sorunları doğurur.

Hayır. Donör materyalin ithalatı ve klinikte kullanımı kabul edilmez; yalnızca eşlerin kendi gametleriyle işlemler yapılabilir.

Evet. Donör gamet veya taşıyıcılık amacıyla yurt dışına gitmek Türk mevzuatına göre yasak kapsamındadır ve cezai yaptırımlar doğurabilir.

Hayır. Lisanslı merkezler yalnızca yasal çerçevede eşlerin kendi gametleriyle çalışır; donör materyal ya da izlenemez örnekler kullanılmaz.

Hayır. Donörlü tedavi yasak olduğundan, kimlik açıklamaya dayalı bir hak sistemi bulunmaz; klinik kayıtları sağlık mevzuatı uyarınca gizlidir.

Eşlerin kendi gametleriyle yapılan işlemlerde enfeksiyon taraması, gerekirse genetik değerlendirme, kalite süreçleri, bilgilendirilmiş onam ve ayrıntılı kayıt tutma uygulanır.

Türkiye’de donör kullanımı yasaktır; bu nedenle donör üzerinden bir ebeveynlik statüsü kurulamaz ve böyle bir hukuki ilişki öngörülmez.

Hayır. Taşıyıcı annelik yasaktır; tanıtım veya aracılık girişimleri de hukuki risk ve yaptırım doğurabilir.

Uygulanamaz. Donör kullanımı yasak olduğundan donör rezervasyonu veya kardeş planlaması gibi uygulamalar söz konusu değildir.

Uygunluk, merkez kapasitesi ve güncel uygulamalara göre değişir; donörlü işlemler yasak olduğundan yalnızca eşlerin kendi gametleriyle yapılan tedaviler değerlendirilir ve ücretlendirme merkez politikalarına göre belirlenir.

Doğru onam, kimlik doğrulama, laboratuvar raporları ve eksiksiz kayıtlar hasta güvenliğini ve hukuki doğrulanabilirliği sağlar, olası uyuşmazlık riskini azaltır.

Hayır. Bu tür düzenlemeler Türkiye’de yasaya aykırıdır ve sağlık ile hukuk açısından ciddi risk taşır; lisanslı klinik dışındaki girişimler önerilmez.