Co roku wiele osób w Polsce korzysta z donacji nasienia. Badania laboratoryjne zmniejszają ryzyko zakażeń i ryzyko genetyczne do bardzo niskiego poziomu, ale nigdy nie da się ich całkowicie wykluczyć. Tutaj dowiesz się, które patogeny i warianty genetyczne są istotne, jak rzetelne banki nasienia je sprawdzają i na co zwracać uwagę przy prywatnych donacjach. Źródła: PZH (Państwowy Zakład Higieny), Zalecenia ESHRE, CDC — informacje o infekcjach przenoszonych drogą płciową, Dyrektywa UE dotycząca tkanek i komórek.
Dlaczego wieloetapowe badania są niezbędne
Wiele patogenów ma okres okna: krótko po zakażeniu testy na przeciwciała mogą jeszcze nic nie wykrywać, podczas gdy PCR/NAT może już dawać wynik dodatni. Dlatego rzetelne programy łączą wywiad, testy serologiczne, PCR/NAT oraz czasowe dopuszczenie po ponownym badaniu (często 90–180 dni). Dzięki temu ryzyko resztkowe znacznie spada. Ta logika odpowiada ramowym zaleceniom ESHRE i publicznych instytucji zdrowia, takich jak PZH.
Wirusy, które mogą występować w ejakulacie
- HIV – test łączony antygen/antyciało plus PCR/NAT; dopuszczenie dopiero po drugim badaniu krwi.
- WZW B i C – HBsAg, anty‑HBc, anty‑HCV i HCV‑NAT; przewlekłe zakażenia muszą być pewnie wykluczone.
- CMV – IgG/IgM i w razie potrzeby PCR; istotne w ciąży.
- HTLV I/II – rzadkie, objęte w wielu programach.
- HSV‑1/2 – wywiad kliniczny, przy podejrzeniu PCR.
- HPV – PCR na typy wysokiego ryzyka; próbki pozytywne są odrzucane.
- Zika, Dengue, wirus Zachodniego Nilu – wywiad podróżniczy, w razie potrzeby RT‑PCR i odsunięcie po pobytach w rejonach endemicznych.
- SARS‑CoV‑2 – obecnie przede wszystkim wywiad i kontrola objawów; wymogi programowe są zróżnicowane.
Bakterie i pasożyty w kontekście donacji nasienia
- Chlamydia trachomatis – często bezobjawowa; NAAT z moczu/wymazu.
- Neisseria gonorrhoeae – NAAT lub posiew z badaniem oporności.
- Treponema pallidum (kiła) – TPPA/TPHA i markery aktywności (np. VDRL/RPR).
- Trichomonas vaginalis – NAAT; może pogarszać funkcję plemników.
- Ureaplasmy/Mykoplazmy – w przypadku wykrycia leczenie ukierunkowane.
- Patogeny uropatogenne (np. E. coli, enterokoki) – posiew przy podejrzeniu, problematyczne szczepy są wykluczane.
Ryzyka genetyczne: co jest dziś standardem
- Mukowiscydoza (CFTR)
- Rdzeniowy zanik mięśni (SMN1)
- Hemoglobinopatie (anemia sierpowata, talasemie)
- Zespół łamliwego chromosomu X (FMR1) w zależności od wywiadu
- Mikrodelecje chromosomu Y przy nasilonej oligo-/azoospermii
- Panele specyficzne dla populacji (np. choroba Gauchera, Tay‑Sachs)
Rozszerzone badania zależą od wywiadu rodzinnego i pochodzenia. ESHRE zaleca przejrzyste określenie wskazań.
Macierz ryzyka: patogen, test, okres okna, dopuszczenie
| Patogen | Test podstawowy | Okres okna | Typowe dopuszczenie | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| HIV | Ag/Ab‑kombi + PCR/NAT | Dni do kilku tygodni | Po powtórnym badaniu (90–180 dni) | NAT skraca niepewność |
| HBV/HCV | HBsAg, anty‑HBc, anty‑HCV, HCV‑NAT | Tygodnie | Po powtórnym badaniu | Sprawdzić status szczepienia przeciw HBV |
| Kiła | TPPA/TPHA + markery aktywności | 2–6 tygodni | Tylko przy kompletnej negatywnej serologii | Leczenie → odsunięcie do wyleczenia |
| Chlamydie/Rzeżączka | NAAT (mocz/wymaz) | Dni | Przy wyniku negatywnym | Pozytyw → terapia, test kontrolny |
| CMV | IgG/IgM ± PCR | Tygodnie | W zależności od banku | Istotne w ciąży |
| Zika/Wirus Zachodniego Nilu | RT‑PCR + wywiad podróżniczy | Tygodnie | Odsunięcie po podróży/infekcji | Uwaga na rejony endemiczne |
Konkretne terminy różnią się w zależności od laboratorium i krajowych wytycznych. Orientację dają ESHRE, PZH i dyrektywy UE dotyczące tkanek.
Jak przebiega screening
- Wywiad i ocena ryzyka – kwestionariusz, wywiad podróżniczy i seksualny.
- Badania laboratoryjne – połączenie testów antygen/antyciało i PCR/NAT.
- Panel genetyczny – zgodnie z wytycznymi i wywiadem.
- Kwarantanna – zamrożenie i czasowe dopuszczenie po powtórnym badaniu.
- Ostateczne dopuszczenie – tylko przy całkowicie prawidłowych wynikach.
Prywatna donacja nasienia: jak zachować bezpieczeństwo
- Aktualne pisemne wyniki badań obu stron (HIV, WZW B/C, kiła, chlamydie/rzeżączka; w zależności od sytuacji CMV, Trichomonas).
- Brak niezabezpieczonych kontaktów seksualnych z osobami trzecimi w okresie okna po badaniach.
- Tylko sterylne jednorazowe pojemniki, czysta powierzchnia, mycie rąk; brak mieszania próbek.
- Dokumentowanie daty, godziny, wyników badań; ustalenia na piśmie.
- Przy objawach, takich jak gorączka, wysypka, upławy — odłożyć donację i skonsultować się medycznie.
Informacje medyczne dotyczące zapobiegania STI: PZH i WHO oferują przystępne przeglądy.
Donacja nasienia z RattleStork: zorganizowana, udokumentowana, z myślą o bezpieczeństwie
RattleStork pomaga zaplanować prywatną donację nasienia w odpowiedzialny sposób. Możesz bezpiecznie wymieniać wyniki badań, ustawiać przypomnienia o powtórnych badaniach, korzystać z list kontrolnych materiałów jednorazowych i dokumentować indywidualne zgody. Nasza lista kontrolna prowadzi przez przygotowanie, czystą procedurę pobrania i przekazania. Dzięki temu donacja jest przewidywalna i przejrzysta — bez rezygnacji ze standardów bezpieczeństwa.
Prawo i standardy (Polska/Europa)
W Polsce pobieranie, badanie i przekazywanie gamet dawcy regulowane jest przepisami UE (dyrektywa 2004/23/WE i akty wykonawcze) oraz krajowymi regulacjami. Orientację dostarczają Ministerstwo Zdrowia, PZH w kwestiach ochrony przed zakażeniami, ESHRE dla standardów fachowych oraz wytyczne UE dla placówek tkankowych. Wiele banków nasienia dodatkowo ogranicza liczbę dzieci przypadających na jednego dawcę i prowadzi rejestry.
Wnioski
Rzetelne banki nasienia łączą wywiad, testy serologiczne, PCR/NAT, kwarantannę i powtórne badania. Dzięki temu zakażenia i ryzyka genetyczne są bardzo rzadkie. W przypadku prywatnych donacji te same zasady są kluczowe: aktualne badania, uwzględnianie okresów okna, higiena, dokumentacja i jasne ustalenia. RattleStork oferuje przy tym usystematyzowane wsparcie — dla bezpiecznej i odpowiedzialnej donacji nasienia.