Vrouwelijke onvruchtbaarheid: oorzaken, diagnostiek en behandeling

Onvruchtbaarheid wordt gedefinieerd als het uitblijven van een zwangerschap ondanks regelmatig onbeschermd seksueel contact gedurende 12 maanden. Ongeveer 15% van de stellen wereldwijd heeft hier last van – bij ongeveer de helft van de gevallen ligt de oorzaak bij de vrouw.

Definitie: primaire vs autochtone onvruchtbaarheid

Primaire onvruchtbaarheid is wanneer er nog nooit een zwangerschap is geweest.
Sekundaire onvruchtbaarheid is het niet kunnen zwanger worden ondanks eerder succesvol zwanger zijn.

Belangrijkste oorzaken

De oorzaken zijn te verdelen in hormonale, anatomische, genetische en omgevingsfactoren.

1. Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)

PCOS komt voor bij 6–10% van de vrouwen in vruchtbare leeftijd. Insulineresistentie en verhoogde androgenen veroorzaken onregelmatige of ontbrekende ovulatie.

• Diagnose: Rotterdam-criteria – onregelmatige cycli, hyperandrogenisme, polycysteuze eierstokken op de echo.
• Behandeling:
  • Gewichtsverlies van 5–10% verlaagt androgenen merkbaar.
  • Metformine verbetert insulineresistente cycli.
  • Letrozol verhoogt de kans op een levend geboren baby (27,5% vs 19,1% met clomifeen; Legro et al. 2014).

2. Ovulatiestoornissen zonder PCOS

Schildklierstoornissen (hypo- of hyperthyreoïdie) en hyperprolactinemie kunnen ovulatie tegenhouden.

• Diagnostiek (cyclustagen 2–5): TSH, vrij T3/T4, prolactine.
• Behandeling: levothyroxine bij hypothyreoïdie; dopamine-agonisten (bv. bromocriptine) herstellen bij tot 70% van de gevallen de cyclus (PubMed 2006).

3. Endometriose

Endometriumweefsel groeit buiten de baarmoeder en veroorzaakt pijnlijke adhesies.

• Diagnose: laparoscopie met histologische bevestiging.
• Behandeling: minimaal invasieve resectie verhoogt de kans op zwangerschap met 20–30% (WHO 2013).

4. Tubaire factor

Adhesies of vernauwingen in de eileiders, vaak door infecties, blokkeren de doorgang van ei en embryo.

• Diagnose: hysterosalpingografie (sensitiviteit 65–95%) (Studie 2012).
• Behandeling: hydrotubatie of tubaire reparatierestored bij 40–60%; bij ernstige blokkades is IVF vaak de beste optie.

5. Uterusanomalieën en myomen

Aangeboren afwijkingen (bv. septa) of myomen kunnen innesteling belemmeren.

• Diagnose: 3D-echografie, hysteroscopie.
• Behandeling: hysteroscopische resectie verhoogt de kans op levendgeboorte met 30–40% (RCOG nr. 24).

6. Genetische en immunologische factoren

Gebalanceerde chromosoomafwijkingen en antifosfolipide-antilichamen kunnen innesteling verhinderen.

• Diagnose: karyotypering, autoantilichamen-screening.
• Behandeling: laaggedoseerd heparine plus aspirine verhoogt de implantatiekans bij APS (Cochrane Review).

7. Idiopathische onvruchtbaarheid

Tot 15% van de gevallen blijft oorzaakloos na uitgebreide diagnostiek. IUI heeft 10–15% kans op succes per cyclus; IVF 30–35%.

8. Mannelijke factor

Bij ongeveer 40% van de stellen draagt de man bij aan de onvruchtbaarheid.

• Sperma-analyse (WHO 2021): >15 miljoen/ml, motiliteit >40%, morfologie >4% (WHO 2021).

Diagnostische stappen

1. Anamnese en cyclusdagboek (duur, symptomen, leefstijl)
2. Hormonale profiel (cyclustagen 2–5: FSH, LH, AMH, TSH, prolactine, estradiol)
3. Transvaginale echo (antrale follikels, myomen, cysten)
4. Hysterosalpingografie (eileiderdoorlaatbaarheid)
5. Laparoscopie bij verdenking op endometriose of adhesies
6. Genetische analyse bij herhaalde miskramen

Kans op succes naar leeftijd

Volgens het Duits IVF-register (D·I·R) voor 2023 per embryo-transfert:

• <35 jaar: 30% levendgeboorte
• 35–39 jaar: 20%
• ≥40 jaar: 10%

Geassisteerde technieken: IUI vs IVF

IUI: 10–15% kans per cyclus; kosten ca. €300–500
IVF: 25–35% levendgeboorte per cyclus; kosten ca. €3.000–5.000
Bron: ESHRE ART-richtlijnen

Wanneer starten met diagnostiek

– Vrouwen ≥ 35 jaar: na 6 maanden onbeschermde seks
– Vrouwen < 35 jaar: na 12 maanden
Bron: ESHRE 2015

Praktische checklist

• Houd cyclusgegevens bij (basistemperatuur, cervixslijm, ovulatie-indicatoren)
• Verzamel medische rapporten en medicijnlijst
• Plan afspraken voor echo en HSG
• Controleer dekking van zorgverzekering

Leefstijl en voeding

Een BMI tussen 20–24 kg/m² en een mediterraan dieet bevorderen vruchtbaarheid.

• Dagelijks 400 µg foliumzuur en 1 g omega‑3 (studie 2016)
• 150 minuten matige aerobe inspanning per week
• Vermijd transvetten en sterk bewerkt voedsel

Omgevingsfactoren en toxines

Hormonale ontregelaars zoals BPA en ftalaten kunnen de kwaliteit van eicellen aantasten.

• Gebruik glazen of roestvrijstalen flessen in plaats van plastic
• Kies biologische producten om blootstelling aan pesticiden te beperken
• Drink gefilterd water om PCB’s en zware metalen te verminderen (EFSA 2024)

Conclusie

Vrouwelijke onvruchtbaarheid is complex en vaak multifactorieel. Een gestructureerde diagnostiek, gerichte behandelingen en leefstijlinterventies verhogen aanzienlijk de kans op zwangerschap. Werk nauw samen met je fertiliteitscentrum en volg evidence-based richtlijnen op weg naar je gewenste zwangerschap.