Sảy thai là một trong những mất mát thường gặp nhất trong thai kỳ nhưng đồng thời cũng là chủ đề bị xã hội câm lặng nhiều nhất. Nhiều người cảm thấy tội lỗi hoặc bị bỏ rơi, mặc dù về mặt y khoa họ thường không làm gì sai. Hướng dẫn này giải thích một cách dễ hiểu sảy thai là gì, những dấu hiệu cần lưu ý, các phương pháp điều trị có thể có và cách hồi phục cả về thể chất lẫn tinh thần.
Sảy thai là gì?
Sảy thai, về mặt y khoa gọi là sảy thai tự phát, là mất thai trước thời điểm mà thai nhi có khả năng sống ngoài tử cung. Trong nhiều hướng dẫn lâm sàng, ranh giới này nằm giữa tuần thứ 20 và 24 của thai kỳ. Các trường hợp mất thai muộn hơn thường được phân loại là sinh non hoặc thai chết lưu.
Các bác sĩ thường phân loại như sau:
- Sảy thai sớm: mất trước tuần thứ 12 của thai kỳ
- Sảy thai muộn: mất vào khoảng giữa tuần 12 và 24 của thai kỳ
- Sảy thai hoàn toàn hoặc không hoàn toàn: tùy theo việc còn sót mô thai trong tử cung hay không
- Sảy thai giữ lại: phôi hoặc thai không có hoạt động tim mà không kèm chảy máu hoặc tống xuất
Quan trọng: Phần lớn các sảy thai không liên quan đến chế độ ăn, việc tập thể dục hay một sự kiện căng thẳng nhất thời. Nguyên nhân phổ biến nhất là những lỗi ngẫu nhiên trong quá trình phát triển sớm của phôi, mà người bị ảnh hưởng không thể kiểm soát.
Số liệu và tần suất
Các ước tính cho thấy khoảng 10 đến 20% số thai kỳ được phát hiện lâm sàng kết thúc bằng sảy thai. Vì nhiều mất thai rất sớm xảy ra trước khi có thể làm xét nghiệm thai, tỷ lệ thực tế có thể cao hơn. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lưu ý rằng mất thai ảnh hưởng tới hàng triệu gia đình trên toàn cầu mỗi năm nhưng vẫn ít khi được nói tới công khai.
Nguy cơ thay đổi theo tuổi. Ở phụ nữ trẻ, sảy thai ít xảy ra hơn; khi tuổi tăng, đặc biệt từ giữa tuổi 30 trở đi, xác suất tăng lên. Tuy nhiên nhiều phụ nữ trên 35 tuổi vẫn có thai kỳ hoàn toàn bình thường.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Sau một lần sảy thai, nhiều người tự hỏi: tại sao lại là chúng tôi? Thường không thể chỉ ra một nguyên nhân duy nhất. Nhiều yếu tố có thể tương tác với nhau. Các cơ chế và yếu tố nguy cơ được biết đến bao gồm:
- Thay đổi nhiễm sắc thể: Ở phần lớn các sảy thai sớm có các lỗi ngẫu nhiên trong phân chia nhiễm sắc thể. Những lỗi này thường xuất hiện ở trứng hoặc ngay khi trứng và tinh trùng hợp nhất.
- Rối loạn nội tiết: bệnh lý tuyến giáp, tiểu đường kiểm soát kém, suy hoàng thể hoặc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) có thể ảnh hưởng tới quá trình làm tổ và sự phát triển ban đầu.
- Nguyên nhân giải phẫu: u xơ, dị dạng tử cung, dính buồng tử cung hoặc vấn đề cổ tử cung không được phát hiện có thể làm tăng nguy cơ.
- Nhiễm trùng: ví dụ viêm âm đạo do vi khuẩn hoặc một số tác nhân như Listeria, Chlamydia hay rubella.
- Lối sống: hút thuốc, tiêu thụ nhiều rượu, dùng một số chất gây nghiện, thiếu hoặc thừa cân nghiêm trọng và thiếu ngủ kéo dài.
- Tuổi của bố mẹ: khi tuổi mẹ cao hơn, nguy cơ rối loạn di truyền tăng; tuổi của người cha cũng có thể đóng góp một phần.
- Rối loạn đông máu và tự miễn: ví dụ hội chứng kháng phospholipid hoặc các rối loạn đông máu khác.
Điều quan trọng là phân biệt yếu tố có thể ảnh hưởng được và yếu tố không thể ảnh hưởng được. Không ai có thể thay đổi tuổi hoặc các biến đổi di truyền ngẫu nhiên. Tuy nhiên nên xem xét kỹ các nguyên nhân có thể điều trị, đặc biệt khi có tiền sử sảy thai lặp lại.
Dấu hiệu cảnh báo và chẩn đoán
Không phải mọi chảy máu đều đồng nghĩa với sảy thai, nhưng tất cả các triệu chứng bất thường cần được xem xét nghiêm túc. Cần trợ giúp y tế ngay nếu xuất hiện một trong các dấu hiệu sau:
- Chảy máu âm đạo, từ ra chút máu tới chảy nhiều kèm máu tươi hoặc mô
- Đau co thắt ở vùng bụng dưới hoặc thắt lưng
- Chóng mặt dữ dội, triệu chứng rối loạn tuần hoàn hoặc cảm giác sắp ngất
- Đột ngột mất đi các triệu chứng thai kỳ trước đó
- Sốt, ớn lạnh hoặc dịch tiết có mùi hôi
Chẩn đoán thường dựa trên kết hợp siêu âm và xét nghiệm máu. Siêu âm đánh giá hoạt động tim, kích thước túi thai và phôi, cũng như vị trí. Đo lặp lại nồng độ hormone thai kỳ hCG trong máu giúp theo dõi tiến triển. Các dịch vụ y tế quốc gia như NHS ở Vương quốc Anh khuyến nghị nên kiểm tra y tế khi có chảy máu trong thai kỳ.
Giảm nguy cơ: Những gì bạn có thể làm
Không phải mọi sảy thai đều có thể tránh được. Nhiều trường hợp vẫn xảy ra ngay cả trong điều kiện tối ưu. Tuy nhiên có một số chiến lược giúp giảm nguy cơ và đồng thời tăng cường sức khỏe chung khi mang thai:
- Chuẩn bị tốt: uống axit folic, kiểm tra tình trạng tiêm chủng, điều chỉnh các bệnh mãn tính ổn định trước khi mang thai.
- Cân nặng và dinh dưỡng: duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) trong phạm vi bình thường và ăn chế độ kiểu Địa Trung Hải chủ yếu từ thực vật giúp cân bằng nội tiết và tuần hoàn.
- Ngừng hút thuốc và rượu: tốt nhất nên tránh hoàn toàn ngay từ giai đoạn chuẩn bị mang thai.
- Kiểm tra thuốc đang dùng: rà soát các thuốc sử dụng thường xuyên về mức độ an toàn khi mang thai.
- Giảm stress: stress kéo dài có thể làm trầm trọng các yếu tố nguy cơ khác. Nghỉ ngơi, vệ sinh giấc ngủ và các kỹ thuật thư giãn giúp giảm tải hệ thần kinh.
Nếu bạn đã trải qua sảy thai, có thể trao đổi với bác sĩ sản phụ khoa hoặc trung tâm hỗ trợ sinh sản về các xét nghiệm như sàng lọc tuyến giáp, chẩn đoán rối loạn đông máu hoặc các khảo sát khác có thể cần thiết. Các hội chuyên môn quốc tế như ESHRE cũng thường xuyên công bố khuyến nghị cập nhật.
Điều trị và theo dõi y tế
Phương pháp điều trị tùy thuộc vào tuổi thai, triệu chứng và kết quả siêu âm. Tài liệu hướng dẫn của WHO về chăm sóc chất lượng liên quan đến phá thai và sảy thai mô tả ba chiến lược cơ bản:
- Chờ đợi có kiểm soát: cơ thể tống xuất mô thai tự nhiên. Quá trình này có thể kéo dài vài ngày đến vài tuần và cần theo dõi y tế.
- Điều trị nội khoa: dùng thuốc như Misoprostol, đôi khi kết hợp với Mifepriston, để thúc đẩy tống xuất mô thai.
- Can thiệp phẫu thuật: nạo hút bằng bơm chân không hoặc nạo vét, đặc biệt khi chảy máu nhiều, có dấu hiệu nhiễm trùng hoặc còn mô sót.
Sau sảy thai cần theo dõi để đảm bảo tử cung đã được làm sạch hoàn toàn và không còn nhiễm trùng. Với những người có nhóm máu Rh âm, thường khuyến cáo dùng dự phòng Anti‑D để tránh hình thành kháng thể có thể gây biến chứng cho các thai kỳ sau.
Các hướng dẫn lâm sàng và khuyến nghị về chăm sóc sảy thai và sinh non có thể được tra cứu trong các bộ sưu tập hướng dẫn lâm sàng; tại đó nhân viên y tế và người quan tâm tìm thấy các khuyến nghị dựa trên bằng chứng về cách xử trí.
Lên kế hoạch cho thai kỳ tiếp theo
Về mặt thể chất, thai kỳ mới thường có thể xảy ra sớm hơn nhiều người nghĩ. Thường khuyên nên chờ ít nhất một chu kỳ kinh nguyệt tự nhiên trước khi cố gắng mang thai lại. Sau can thiệp phẫu thuật hoặc các biến chứng, khoảng cách lâu hơn có thể cần thiết để niêm mạc tử cung hồi phục hoàn toàn.
Mặt tinh thần cũng quan trọng không kém. Có người cảm thấy sẵn sàng ngay, người khác cần nhiều thời gian hơn. Buổi trao đổi hậu khám chi tiết với bác sĩ hoặc nhân viên y tế giúp giải đáp thắc mắc, hiểu kết quả và cùng quyết định xem có cần làm xét nghiệm di truyền hoặc nội tiết hay không.
Sức khỏe tâm lý và hỗ trợ
Sảy thai không chỉ là một quá trình y tế mà còn là sự chia tay với hình dung về tương lai. Buồn bã, giận dữ, lo lắng hay cảm giác tội lỗi là phản ứng bình thường. WHO kêu gọi phá vỡ sự xấu hổ và im lặng xung quanh mất thai và cung cấp sự đồng hành tôn trọng, liên tục cho những người bị ảnh hưởng.
- Tâm lý trị liệu và tư vấn: hỗ trợ buồn thương hoặc các phương pháp trị liệu hành vi giúp tích hợp trải nghiệm mất mát.
- Nhóm hỗ trợ và cộng đồng trực tuyến: trao đổi với những người có trải nghiệm tương tự giúp giảm cảm giác cô lập.
- Trò chuyện với đối tác và gia đình: phản ứng buồn thương khác nhau có thể gây căng thẳng mối quan hệ; giao tiếp cởi mở giúp tránh hiểu lầm.
- Nghi thức và tạm biệt: các nghi thức tưởng nhớ, viết thư hoặc giữ kỷ vật có thể giúp cho con một vị trí trong cuộc sống của người ở lại.
Bạn có thể tìm hỗ trợ tại phòng khám sản phụ khoa, hộ sinh, các cơ sở tư vấn xã hội về thai nghén hoặc dịch vụ hỗ trợ buồn thương chuyên môn. Nhiều dịch vụ trong số này miễn phí hoặc được quỹ bảo hiểm y tế chi trả.
Triển vọng 2025: Nghiên cứu và đổi mới
Trên toàn thế giới đang có nghiên cứu tích cực nhằm hiểu rõ hơn các nguy cơ sảy thai và hỗ trợ các cặp vợ chồng tốt hơn. Một số trọng tâm nghiên cứu gồm:
- Chẩn đoán di truyền cải tiến: phân tích ít xâm lấn trên phôi và mô thai giúp xác định chính xác hơn các nguyên nhân nhiễm sắc thể.
- Nghiên cứu hệ vi sinh: các nghiên cứu xem xét cách hệ vi sinh trong đường sinh dục ảnh hưởng tới viêm nhiễm, quá trình làm tổ và diễn biến thai kỳ sớm.
- Công cụ số và trí tuệ nhân tạo: ứng dụng và thuật toán phân tích có thể giúp xác định hồ sơ nguy cơ cá nhân và chuyển người có nguy cơ đến các trung tâm chuyên khoa sớm hơn.
Dù công nghệ tiến bộ đến đâu, điều then chốt vẫn là kết hợp chất lượng y tế với giao tiếp đồng cảm và hỗ trợ tâm lý đáng tin cậy.
Khi bạn cần trợ giúp y tế ngay lập tức
Hãy tới phòng cấp cứu hoặc gọi số cấp cứu nếu gặp một trong các tình huống sau:
- Chảy máu rất nhiều, ví dụ băng vệ sinh hoặc miếng lót thấm đầy trong vòng một giờ và kéo dài nhiều giờ
- Đau dữ dội, dai dẳng ở vùng bụng dưới hoặc đau lan lên vai
- Chóng mặt nặng, mất ý thức hoặc cảm giác sắp ngã
- Sốt, ớn lạnh hoặc dịch tiết có mùi hôi sau khi nghi ngờ hoặc xác định sảy thai
Ngay cả khi chảy máu nhẹ, cảm thấy bối rối hoặc lo lắng, bạn cũng nên tìm tư vấn y tế sớm. Các địa chỉ liên hệ bao gồm phòng khám sản phụ khoa, đơn vị khám thai sớm, hộ sinh hoặc dịch vụ trực y tế.
Kết luận
Sảy thai là một tổn thất sâu sắc, gây ảnh hưởng cả về thể chất lẫn tinh thần, nhưng lại rất phổ biến. Không ai đáng bị đổ lỗi khi một thai kỳ không phát triển tiếp. Thông tin rõ ràng, chăm sóc y tế an toàn và việc tôn trọng cảm xúc của người bệnh giúp vượt qua giai đoạn này. Nhiều cặp vợ chồng sau sảy thai vẫn có thai kỳ khỏe mạnh về sau — với thời gian, sự hỗ trợ và chăm sóc phù hợp với hoàn cảnh của họ.