COVID-19 pandemisi yalnızca günlük yaşamımızı değiştirmekle kalmadı, aynı zamanda üreme yeteneği konusunda da sorular doğurdu. Özellikle “aşısız sperm vs. aşılı sperm” tartışması pek çok efsaneye sahne oluyor. Peki bilim ne diyor? Bu makalede yanlış anlamaları gideriyor, araştırma sonuçlarını özetliyor ve sperm kalitesini gerçekten etkileyen faktörleri açıklıyoruz.
Sperm Kalitesi Neden Önemlidir: Temel Bilgiler
Spermatozoa, erkek genetik materyalini yumurtaya taşıyan özelleşmiş hücrelerdir. Her bir sperm hücresi kilit bir rol oynar: Yeni bir yaşam için genetik materyalin %50’sini sağlar.
Sperm kalitesi dört ana parametreyle değerlendirilir:
- Konsantrasyon: Ejakülat mililitresi başına sperm sayısı
- Motilite: İleri doğru hareket kabiliyeti
- Morfoloji: Normal şekilli sperm oranı
- DNA Bütünlüğü: Genetik materyalin sağlamlığı
Bu değerler hastalıklar, yaşam tarzı ve çevresel faktörler gibi etkenlere duyarlıdır. Peki COVID-19 aşısı spermleri de etkiler mi?
COVID-19 Aşısı ve Sperm Kalitesi Üzerine Çalışmaların Durumu
Dünya genelinde araştırmacılar mRNA ve vektör aşılarının sperm kalitesini değiştirip değiştirmediğini inceliyor. Sonuç net: Kalıcı bir bozulmaya dair kanıt yok.
JAMA’da yayımlanan bir çalışma (Gonzalez et al. 2021) 45 sağlıklı erkekte aşı öncesi ve sonrası parametreleri karşılaştırdı; konsantrasyon, motilite ve morfolojide anlamlı fark bulunmadı (Gonzalez DC et al. 2021).
24 çalışmanın sistematik incelemesi (Chen et al. 2023) hem mRNA hem de vektör aşılarının sperm sayısı, hareketliliği ve DNA bütünlüğü üzerinde klinik açıdan anlamlı bir etkisi olmadığını gösterdi. Detaylar
COVID-19 Enfeksiyonu vs. Aşılama: Risk ve Koruma
Bir kohort çalışması SARS-CoV-2 enfeksiyonlarının tüm sperm parametrelerini geçici olarak düşürebildiğini ve DNA kırıklarına yol açabildiğini; aşının ise bu etkilere neden olmadığını gösterdi (Yuan et al. 2025) Çalışmayı oku.
Bu nedenle DSÖ ve CDC şu tavsiyede bulunuyor: Aşı, yalnızca COVID-19’dan değil, dolaylı olarak doğurganlığınızdan da korur. CDC: Çocuk sahibi olmayı planlayanlar için aşı rehberi
Uzun Vadeli Çalışmalar ve Yeni COVID-19 Aşıları
Kanada ve Japonya gibi ülkelerde yürütülen uzun vadeli çalışmalar, erkekleri 12 ay boyunca takip ederek nadir etkileri elemek için düzenli örnek ve sağlık verisi topluyor.
Ayrıca protein bazlı aşılar (ör. Novavax) ve diğer platformlar da inceleniyor. İlk immünojenite verileri yüksek etkililik ve hafif yan etkiler gösteriyor. Bu aşılar da gonad dokusuna girmediğinden, uzmanlar sperm kalitesini etkilemesini beklemiyor. Bulgular önümüzdeki aylarda bilimsel dergilerde yayımlanacak.
Yaşam Tarzı ve Çevre: Sağlıklı Sperm Kalitesi İçin Faktörler
Doğurganlığını artırmak isteyenler şu noktalara dikkat etmelidir:
- Beslenme: Bol meyve, sebze ve omega-3; alkol ve nikotinden kaçınmak
- Hareket & Kilo: Düzenli egzersiz ve sağlıklı BMI
- Stres Yönetimi: Yoga veya meditasyon gibi gevşeme teknikleri
- Çevre: Pestisit, ağır metal ve kimyasal temasını azaltmak
Gelecek Perspektifi: Sperm Kalitesinin Uzun Vadeli İzlenmesi
DSÖ gibi otoriteler ve bağımsız araştırma ekipleri olası geç etkileri sürekli izliyor. Şu ana kadar uzun vadeli zarar olduğuna dair bir bulgu yok; çünkü aşılar germ hücrelerini değiştirmiyor.
Pratik Öneriler: Spermiogram ve Doğurganlık Kontrolü
Doğurganlığını ciddiyetle değerlendirmek isteyenler, aşı serisinin tamamlanmasından yaklaşık üç ay sonra spermiogram yaptırmalıdır. Sperm olgunlaşması 72–90 gün sürdüğü için sonuç mevcut kaliteyi iyi yansıtır.
- Hazırlık: Örnek öncesi 2–7 gün cinsel perhiz
- Laboratuvar seçimi: Akredite androloji veya üroloji laboratuvarı güvenilir parametreler sağlar
- Düzenli takip: Gebelik gerçekleşmezse 6 ayda bir tekrar önerilir
- Danışmanlık: Ürolog veya androloğunuz sonuçları yorumlayıp yaşam tarzı düzenlemeleri veya hormonal tedaviler önerebilir
Kaynakça & Ek Bağlantılar
- Gonzalez DC et al. COVID-19 mRNA Aşısı Öncesi ve Sonrası Sperm Parametreleri. JAMA 2021.
- Chen YX et al. SARS-CoV-2 Aşılarının Sperm Kalitesi Üzerindeki Etkileri: Sistematik Derleme. JMIR Public Health Surveill 2023.
- Yuan L et al. COVID-19 Enfeksiyonu Düşük Sperm Kalitesi ile İlişkiliydi. Scientific Reports 2025.
- CDC: Gebelik Planlayanlar için COVID-19 Aşısı. 2024.
Sonuç
Bilimsel çalışmalar COVID-19 aşılarının sperm kalitesini kalıcı olarak bozmadığını gösteriyor. Sağlıklı yaşam tarzı, stres yönetimi ve düzenli kontroller çok daha belirleyici. Kişisel danışmanlık için ürolog veya androloğa başvurabilirsiniz.