Spermiyogram, gebelik planlayan çiftler için erkek tarafı değerlendiren ilk adımdır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) standartlarına göre yapılan dijital analiz, sperm sayısı, hareketliliği ve morfolojisini net biçimde gösterir. Bu rehberde spermiyogram sürecini, Türkiye’deki maliyetleri, güncel WHO referans değerlerini ve semen kalitesini iyileştiren etkili yöntemleri öğreneceksiniz.
Spermiyogram nedir?
Spermiyogram, erkek fertilitesini değerlendiren laboratuvar testi olup aşağıdaki parametreleri ölçer:
- Sperm konsantrasyonu – mililitre başına sperm sayısı
- Motilite – hareketsiz, hareketli ve progresif hareketli sperm yüzdesi
- Morfoloji – normal şekilli sperm yüzdesi
- Ejakülat hacmi – toplam semen miktarı
- Vitalite – canlı sperm yüzdesi
- pH – olası enfeksiyon veya asit-baz dengesini gösterir
- Lokosit – artış enfeksiyon işareti olabilir
Bu veriler, doğal yolla gebelik şansını değerlendirmek için temel bilgileri sunar.
Ne zaman spermiyogram yaptırmalı?
Uluslararası kılavuzlar, 12 ay boyunca korunmasız düzenli ilişkiye rağmen gebelik gerçekleşmeyen çiftlerde test önermektedir. Risk faktörü (varikosel, kemoterapi, radyoterapi, kadının yaşı >35) varsa 6 aylık süreçte de değerlendirme yapılabilir.
- Primer veya sekonder infertilite şüphesi
- Anormal hormon değerleri
- Vazektomi öncesi veya sonrası kontrol
- Tekrarlayan düşük öyküsü
- Pelvik bölgeye yönelik cerrahi veya radyoterapi öyküsü
Spermiyogram – Maliyet ve SGK/Özel Klinik Farkı
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamında, üroloji veya jinekoloji hekiminden alınan sevk ile devlet hastanelerinde ücretsiz yapılır. Özel laboratuvar ve kliniklerde ücretler genellikle 300–600 TL arasındadır. Özel sağlık sigortası poliçenizin kapsamını önceden kontrol etmeniz faydalı olur.
Spermiyogram Süreci: Hazırlık ve Numune Toplama
Hazırlık:
- 2–7 gün cinsel perhiz
- Testten 48 saat önce alkol, sigara ve uyuşturucudan kaçının
- Yüksek ateş veya ağır enfeksiyon geçirmeyin
- Yeterli uyku ve stres kontrolü
Numune toplama:
- Elleri ve genital bölgeyi su ve hafif sabunla iyice yıkayın
- Kayganlaştırıcı veya kondom kullanmayın
- Tüm ejakülatı laboratuvarın sağladığı steril kaba aktarın
Evde toplama yapıyorsanız, örneği vücut sıcaklığında (yaklaşık 37 °C) saklayın ve 60 dakika içinde laboratuvara ulaştırın.
WHO Referans Değerleri (6. Baskı, 2021)
- Hacim: ≥ 1,5 mL
- Sperm konsantrasyonu: ≥ 15 milyon/mL
- Toplam sperm sayısı: ≥ 39 milyon/ejakülat
- Toplam motilite: ≥ 40 %
- Progresif motilite: ≥ 32 %
- Morfoloji: ≥ 4 %
- Vitalite: ≥ 58 %
- pH: ≥ 7,2
Bu değerlerin altında çıkan sonuçlar fertilite sorununa işaret etse de mutlaka infertilite anlamına gelmez.
Laboratuvar Kalitesi: Nelere Dikkat Etmeli?
Tercih ettiğiniz laboratuvarın ISO 15189 akreditasyonu ve dış kalite kontrol (EQA) programlarına katılımı olmalıdır. WHO protokollerine sıkı uyum ve çift okuyucu analizi hataları minimize eder.
Analiz Süresi ve Sonuçların Değerlendirilmesi
Mikroskopik analiz 60–120 dakika sürer. Tam rapor 2–4 iş günü içinde hazırlanır, genellikle online portal üzerinden paylaşılır ve hekimle detaylıca tartışılır.
Anormal Değerlerin Anlamı
- Oligozoospermi: Düşük sperm sayısı
- Astenozoospermi: Azalmış hareketlilik
- Teratozoospermi: Anormal morfoloji
- Kryptozoospermi: Çok düşük konsantrasyon
- Azoospermi: Sperm gözlemlenememesi
Fizyolojik dalgalanmaları elemek için 6 hafta sonra testi tekrarlamak tavsiye edilir.
Sperm Kalitesini Etkileyen Yaygın Nedenler
- Hormon dengesizlikleri (testosteron, FSH, LH, prolaktin)
- Genetik anormallikler (örneğin Klinefelter sendromu)
- Enfeksiyonlar (klamidya, kabakulak orşiti)
- Yaşam tarzı: sigara, alkol, obezite, kronik stres
- Çevresel etkenler: yüksek ısı, pestisitler, ağır metaller
Ateşli hastalıklar ve bazı ilaçlar da geçici düşüşe neden olabilir.
Sperm Kalitesini Artırmak için 6 Pratik İpucu
- Beslenme: Antioksidanlar (C, E vitamini, çinko), Omega-3, bol meyve ve sebze
- Orta düzey egzersiz: Aşırı ısıya maruziyetten kaçının (uzun bisiklet sürüşleri, sauna)
- Sigara ve alkolü sınırlayın: Toksin maruziyetini azaltın
- Stres yönetimi: Meditasyon, yoga, nefes egzersizleri
- Yumurtalık bölgesini serin tutun: Bol iç çamaşırı, dizüstü bilgisayarı direkt uyluğa koymaktan kaçının
- Takviyeler: Koenzim Q10 veya L-karnitin — doktor onayıyla
Meta-analiz (Nagy et al., 2021) yaşam tarzı değişikliklerinin sperm sayısı ve hareketliliğini anlamlı şekilde artırdığını gösterir.
İleri Tetkik ve Yardımcı Üreme Yöntemleri
Belirgin anormallikler varsa uzmanlar aşağıdakileri önerir:
- Kapsamlı hormon paneli
- Genetik testler (karyotip, Y-mikrodelesyon)
- Testis ultrasonografisi
- DNA fragmentasyon testi
- Azospermi için cerrahi sperm toplama (TESE/MESA)
Düşük kaliteye rağmen IVF veya ICSI ile gebelik mümkün olabilir.
Normal Sonuç – Sonraki Adımlar
Normal bir spermiyogram erkek faktörlerini büyük ölçüde ekarte eder. Gebelik gerçekleşmezse partnerin de değerlendirilmesi (adet takip, hormon testi, post-koital test) ve bir üreme merkezi ziyareti önerilir.
Sonuç
Spermiyogram, erkek fertilitesinin objektif bir özetini sunar. Değiştirilebilir faktörler yaşam tarzı, ilaç tedavisi veya yardımcı üreme teknikleriyle düzeltilebilir. Değerler normalse bile, çift olarak işbirliği fertilitenin anahtarıdır.