İnfertilite, düzenli korunmasız cinsel ilişkiye rağmen 12 ay içinde gebelik elde edilememesi olarak tanımlanır. Dünya çapında çiftlerin yaklaşık %15’i bu durumdan etkilenir ve olguların yarısına yakınında sorun kadına bağlıdır.
Tanım: Birincil vs İkincil İnfertilite
Birincil infertilite, hiç gebelik öyküsü olmayan çiftlerde; ikincil infertilite, önceki gebeliğe rağmen yeniden gebelik elde edilemeyen durumları tanımlar.
Başlıca Nedenler
Kadın infertilitesi genellikle çok faktörlüdür—hormonal, anatomik, genetik ve çevresel etkenler etkiler.
1. Polikistik Over Sendromu (PCOS)
PCOS, üreme çağındaki kadınların %6–10’unu etkiler. İnsülin direnci ve artmış androjen seviyesi ovulasyonu düzensizleştirir veya durdurur.
- Tanı: Rotterdam kriterleri—düzensiz sikluslar, hiperandrojenizm, ultrasonografi ile polikistik over görüntüsü.
- Tedavi:
- %5–10 vücut ağırlığı kaybı, androjen düzeylerini anlamlı şekilde düşürür.
- Metformin, insülin direncine bağlı siklus düzensizliklerini iyileştirir.
- Letrozol, canlı doğum oranını artırır (yüzde 27,5’e karşı yüzde 19,1 ile klomifen; Legro ve ark. 2014).
2. PCOS Olmayan Ovulasyon Bozuklukları
Tiroid disfonksiyonları (hipo- veya hipertiroidizm) ve hiperprolaktinemi ovulasyonu engelleyebilir.
- Testler (siklus günleri 2–5): TSH, serbest T3/T4, prolaktin.
- Tedavi: Hipotiroidizmde levotiroksin; hiperprolaktinemi durumunda dopamin agonistleri (ör. bromokriptin) siklusun %70’e kadarında normale dönmesini sağlar (PubMed 2006).
3. Endometriozis
Endometriyal doku rahim dışında büyüyerek ağrılı yapışıklıklara neden olur.
- Tanı: laparoskopik biyopsi ile histolojik doğrulama.
- Tedavi: Minimal invaziv rezeksiyon, gebelik oranını %20–30 artırır (DSÖ 2013).
4. Tuba Faktörü
Fallop tüplerindeki tıkanıklık veya yapışıklıklar—çoğunlukla enfeksiyon sonrası—yumurta ve embriyo geçişini engeller.
- Tanı: Histerosalpingografi (duyarlılık %65–95) (2012 Çalışması).
- Tedavi: Hidrotübasyon veya cerrahi tüp tamiri %40–60 arası vakada açıklığı yeniden sağlar; ciddi tıkanıklıklarda IVF tercih edilir.
5. Uterin Anomaliler ve Miyomlar
Uterin septum gibi yapısal anomaliler ve miyomlar implantasyonu zorlaştırabilir.
- Tanı: 3D ultrasonografi, histeroskopi.
- Tedavi: Histeroskopik rezeksiyon, canlı doğum oranını %30–40 artırır (RCOG No. 24).
6. Genetik ve İmmün Faktörler
Dengeli kromozom anormallikleri ve antifosfolipid antikorlar implantasyonu önleyebilir.
- Tanı: Kariotip analizi, otoantikor paneli.
- Tedavi: Düşük doz heparin artı aspirin, APS’de implantasyon oranını artırır (Cochrane İncelemesi).
7. İdyopatik İnfertilite
%15’e varan vakada ayrıntılı incelemeler sonrası bile neden bulunamaz. IUI’de %10–15, IVF’de %30–35 başarı sağlanır.
8. Erkek Faktörü
Yaklaşık her beş çiftten ikisinde (%40) erkek kaynaklı infertilite de söz konusudur.
- Sperm analizi (DSÖ 2021): 15 milyon/ml’den fazla, hareketlilik %40’ın üzerinde, morfoloji %4’ten fazla (DSÖ 2021).
Tanısal Aşamalar
- Anamnez ve döngü takibi (süre, semptomlar, yaşam tarzı)
- Hormon profili (gün 2–5: FSH, LH, AMH, TSH, prolaktin, estradiol)
- Transvajinal ultrason (antral follikül sayısı, miyomlar, kistler)
- Histerosalpingografi (tüplerin açıklığının değerlendirilmesi)
- Endometriozis veya yapışıklık şüphesi halinde laparoskopi
- Tekrarlayan düşükler durumunda genetik inceleme
Yaşa Göre Başarı Oranları
Alman IVF Kaydı (D·I·R) 2023 verilerine göre, embriyo transferi başına:
- 35 yaş altı: %30 canlı doğum
- 35–39 yaş: %20
- 40 yaş ve üstü: %10
Yardımlı Üreme Teknikleri: IUI vs IVF
IUI: döngü başına %10–15 başarı; maliyet yaklaşık 10.000–17.000 ₺ (~300–500 €)
IVF: döngü başına %25–35 canlı doğum; maliyet yaklaşık 100.000–170.000 ₺ (~3.000–5.000 €)
Kaynak: ESHRE ART Kılavuzları
Değerlendirmeye Ne Zaman Başlanmalı?
– 35 yaş ve üstü kadınlar: 6 ay deneme sonrası değerlendirme
– 35 yaş altı kadınlar: 12 ay deneme sonrası
Kaynak: ESHRE 2015
Uygulamalı Kontrol Listesi
- Döngü detaylarını kaydedin (bazal sıcaklık, servikal mukus, ovülasyon belirtileri)
- Tıbbi kayıtlar ve ilaç listenizi hazırlayın
- Ultrason ve HSG randevusu alın
- Sigorta/SGK kapsamını kontrol edin
Yaşam Tarzı ve Beslenme
Beden Kitle İndeksi 20–24 ve Akdeniz diyeti üreme sağlığını destekler.
- Günlük 400 µg folik asit ve 1 g omega-3 (2016 çalışması)
- Haftada 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz
- Trans yağlar ve aşırı işlenmiş gıdalardan kaçının
Çevresel Faktörler ve Toksinler
BPA ve ftalat gibi endokrin bozucular, yumurta kalitesini olumsuz etkileyebilir.
- Plastik yerine cam veya paslanmaz çelik kaplar kullanın
- Pestisit maruziyetini azaltmak için organik ürünleri tercih edin
- PCB ve ağır metallerden korunmak için filtrelenmiş su için (EFSA 2024)
Sonuç
Kadın infertilitesi çok katmanlı ve sıklıkla çok faktörlüdür. Yapılandırılmış tanı süreci, hedefe yönelik tedaviler ve yaşam tarzı değişiklikleri gebelik şansını önemli ölçüde artırır. Üreme kliniğinizle yakın işbirliği yapın ve ebeveynliğe giden yolda kanıta dayalı kılavuzları takip edin.