Türkiye’de sperm bağışı, üçüncü taraf üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin yasak olması nedeniyle tıbbi olarak düzenlenmiş bir seçenek değildir. Bu yazıda, 2025 itibarıyla Türkiye’de geçerli olan hukuki çerçeveyi, olası cezai yaptırımları, tıbbi protokolleri ve özel modellerde dikkat edilmesi gereken hukuki riskleri ele alıyoruz.
Hukuki Temel Düzenlemeler: Türkiye’de Sperm Bağışı Neden Yasak?
Türkiye’de üçüncü taraf yumurta, sperm veya embriyo bağışı yasaktır; yalnızca çiftin kendi gametlerinin kullanıldığı IVF tedavisi yapılabilir.
- Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Merkezleri Hakkında Yönetmelik: Yasa, donör yumurta, donör sperm ve embriyo bağışını açıkça yasaklar.
- 2022 Düzenlemesi: Yurtdışında yapılan yapay tohumlama da 1–3 yıl hapis cezasıyla cezalandırılır.
Hangi Hastalar Üreme Yardımı Alabilir?
- Evli Heteroseksüel Çiftler: Tıbbi olarak onaylı merkezlerde, kendi sperm ve yumurtalarıyla IVF tedavisi.
- Bekâr Kadınlar ve LGBTI+ Bireyler: Üçüncü taraf bağış yasak olduğundan tedaviye erişemezler.
Türkiye’de Tıbbi Güvenlik ve Protokoller
Üremeye yardımcı tedavi merkezleri, çiftlerin HIV, Hepatit B/C ve sifiliz gibi bulaşıcı hastalıklara karşı taranmasını, genetik taramaları ve hormon değerlendirmelerini zorunlu kılar. Donör olmadığı için donör taraması yapılmaz; özel modellerde tıbbi güvenlik riskleri tamamen hastalara düşer.
İzlenen Adımlar: IVF Tedavi Süreci
- Danışmanlık: Tıbbi, psikolojik ve hukuki bilgilendirme.
- Ön Değerlendirme: Çiftin kendi spermi ve yumurtası için tarama ve hormon ölçümleri.
- Yumurtalık Uyarımı: Hormon tedavisi ile folikül gelişiminin izlenmesi.
- Oosit Toplama (OPU): Ultrason eşliğinde yumurta alınması.
- Laboratuvar Aşaması: IVF veya ICSI ile döllenme ve embriyo geliştirme.
- Embriyo Transferi: Embriyonun rahme yerleştirilmesi ve sonrası destek tedavisi.
Çocuğun Kimlik ve Miras Hakları
Üçüncü taraf bağış olmadığı için çocukların bağışçıyı öğrenme hakkı bulunmaz. Nüfus kayıtlarında anne ve baba olarak yalnızca doğrudan genetik ebeveynler yer alır.
Co-Parenting ve Çoklu Ebeveyn Modelleri
Türkiye’de nüfus kaydında yalnızca iki ebeveyn (anne ve baba) yasal olarak tanınır. Üçüncü ebeveyn veya yasal co-parenting ilişkisi imkânsızdır; sosyal anlaşmalar hukuki bağlayıcılığa sahip değildir.
Vergi, Nafaka ve Miras Hukuku
Sağlık Harcamaları ve Vergi
IVF masrafları Türkiye’de vergi indirimine tabi değildir; “sağlık harcaması” kapsamında sayılmaz.
Nafaka Yükümlülüğü
Donör olmadığından sperm bağışçısına yönelik nafaka yükümlülüğü doğmaz. IVF tedavisi uygulayan merkezlerin sorumluluğu hastalarla sınırlıdır.
Miras Hakları
Bağışçı ile çocuk arasında yasal miras hakkı ilişkisi kurulmaz. Çocuk ve genetik ebeveyn arasında normal miras hükümleri geçerlidir.
Özel Model: RattleStork – Hukuki Riskler
RattleStork platformu, özel sperm bağışı düzenlemeleri sunsa da Türkiye’de üçüncü taraf bağış yasaktır. Bu nedenle platformu kullanmayı düşünen kişiler mutlaka uluslararası tedavi seçenekleri ve uzman hukuki danışmanlık almalıdır.
Daha fazla bilgi için: RattleStork – platforma göz atın
Hukuki Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Merkezleri Hakkında Yönetmelik – Resmî Gazete, 30 Eylül 2014
- Türkiye’de yumurta, sperm ve embriyo bağışı yasağı – Fertility Clinics Abroad
- Türkiye’de üçüncü taraf üremeye yardımcı tedavi yasağı – Cofertility
- Yurtdışında yapay tohumlama yasağı – Progressive Economies Trust
Sonuç
Türkiye’de sperm bağışı mevcut yasal düzenlemelerle yasaklanmıştır; tüp bebek tedavisi yalnızca çiftin kendi gametleriyle yapılabilir. Özel platformlar uluslararası olanaklar sunsa da, yasal belirsizlikler ve yaptırımlar sebebiyle uzman hukuki danışmanlık şarttır. Erken bilgi almak, bilinçli karar vermenizi sağlar.