Birçok erkek fertilitelerinin sabit kaldığını düşünür; ancak güncel çalışmalar tam tersini gösteriyor. 35’li yaşların ortasından itibaren sperm sayısı, hareketliliği ve genetik bütünlüğü azalmaya başlar ve 40 yaşına gelindiğinde fertilite %50’ye varan oranda düşebilir. Bu yazıda biyolojik mekanizmaları açıklıyoruz, önemli araştırma bulgularını özetliyoruz ve ne zaman üroloğa danışılması gerektiğini anlatıyoruz.
Yaşlandıkça Sperm Üretiminin Biyolojisi
Spermatogenez ergenlikte başlar ve teorik olarak hayat boyu devam eder. 20’li ve erken 30’lu yaşlarda en kaliteli sperm üretilir. 40 yaşından sonra sperm sayısı zirveye kıyasla %50’ye kadar düşebilir, hareketlilik yılda %0,17–0,6 oranında azalır ve morfoloji testosteron düşüşü ile oksidatif stresten etkilenir (WHO 2020).
Sperm Sayısı ve Kalitesindeki Değişimler
- Azalan sperm sayısı: Düşük sperm sayısı döllenme şansını azaltır.
- Azalan hareketlilik: Yavaş sperm yumurtaya ulaşmakta zorlanır.
- Değişen morfoloji: Şekil ve yapı bozuklukları yumurta zarını geçmeyi güçleştirir.
National Institutes of Health tarafından yapılan bir derleme, 40 yaşından sonra DNA parçalanmasının kayda değer şekilde arttığını ve düşük riskini yükselttiğini gösteriyor (NIH 2015).
Sperm Parametreleri İçin Klinik Referans Değerleri
- 15–200 milyon sperm/ml:WHO 2018’e göre normal aralık.
- Her boşalma için 39 milyon üzeri sperm: doğal döllenme için optimal kabul edilir.
Bu eşiklerin altında kalıcı olarak seyreden değerlerde özellikle aile planlıyorsanız ürolojik inceleme önerilir.
Fertilite Düşüşü Hakkında İstatistikler ve Çalışma Bulguları
- Hareketlilik kaybı: Kohort çalışmalarda 20 yılda %3–12 oranında düşüş belgeledi (NIH 2010).
- Epigenetik belirteçler: Yaşa bağlı DNA metilasyon değişimleri büyük çaplı çalışmalarda doğrulandı (PubMed 2019).
- Erken doğum & doğum ağırlığı: 45 yaş üstü babalarda %21 daha fazla erken doğum ve %24 daha yüksek düşük doğum ağırlığı görüldü (PubMed 2018).
- Nöropsikiyatrik riskler: İleri yaş babaların çocuklarında otizm ve şizofreni riskinde hafif bir artış onaylandı (PubMed 2013).
Testosteron Düşüşü ve Andropoz
Toplam testosteron yıllık %0,8, serbest testosteron ise %2 oranında azalır; bu da libido düşüşü, ejakulat hacminde azalma ve sperm olgunlaşmasının yavaşlamasına yol açabilir (PubMed 2004).
İleri Yaşta Genetik Riskler
Yaş ilerledikçe DNA parçalanması ve kromozom bozuklukları artar, bu da düşük ve genetik bozukluk riskini yükseltir (PubMed 2006).
Yavru Üzerindeki Etkiler
Baba yaşı yalnızca döllenmeyi etkilemekle kalmaz; erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve hafif nöropsikiyatrik risklerle de ilişkilidir (PubMed 2013).
Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı
WHO 2018’e göre, korumasız 12 ay ilişki sonrası gebelik olmazsa ürolog değerlendirmesi önerilir. Eş 35+ yaşındaysa 6 ayda, testis iltihabı veya yaralanma gibi risk faktörlerinde ise hemen değerlendirme yapılmalıdır.
Sonuç
Yaş, erkek fertilitesini hormonal değişimler, genetik riskler ve sperm sayısı ile hareketliliğinde ölçülebilir düşüşler aracılığıyla etkiler. Parametrelerinizi bilmek ve zamanında tıbbi değerlendirme almak aile planlamasında başarı şansınızı önemli ölçüde artırır.