ภาวะมีบุตรยากในผู้ชาย: สาเหตุ การวินิจฉัย และการรักษา

ภาวะมีบุตรยากในผู้ชายหมายถึงภาวะที่ความสามารถของชายในการมีบุตรลดลง เมื่อผู้หญิงไม่มีปัญหาทางการแพทย์แต่ไม่เกิดการตั้งครรภ์ หรือเมื่อการตรวจวิเคราะห์อสุจิซ้ำๆ ให้ผลที่ผิดปกติ ชายมีส่วนในกรณีมีบุตรยากประมาณ 40% ของคู่รักทั้งหมด

ภาวะมีบุตรยากขั้นต้นและขั้นรอง

ภาวะมีบุตรยากขั้นต้น หมายถึงคู่รักที่ไม่เคยมีบุตรมาก่อนเลย
ภาวะมีบุตรยากขั้นรอง หมายถึงคู่รักที่เคยมีบุตรแล้วแต่ไม่สามารถมีบุตรได้อีก

สาเหตุหลัก

สาเหตุที่พบบ่อยสามารถแบ่งออกเป็นหมวดหมู่ดังนี้:

1. เส้นเลือดขอดที่ถุงอัณฑะ (Varicocele)

การขยายตัวของเส้นเลือดในถุงอัณฑะทำให้เกิดการสะสมความร้อนรบกวนการผลิตอสุจิ

• การวินิจฉัย: อัลตร้าซาวนด์ถุงอัณฑะหรือการตรวจร่างกาย (แนวทาง EAU)
• การรักษา: ผูกเส้นเลือดด้วยกล้องจุลทรรศน์ (microsurgical ligation) หรือการอุดเส้นเลือดทางผิวหนัง (percutaneous embolization)

2. ความผิดปกติของฮอร์โมน

ระดับเทสโทสเตอโรนต่ำ (Hypogonadism) หรือระดับ LH/FSH ผิดปกติอาจขัดขวางการสร้างอสุจิ

• การวินิจฉัย: การตรวจเลือดตรวจระดับเทสโทสเตอโรน, LH, FSH และ TSH (PubMed 2016)
• การรักษา: การบำบัดแทนฮอร์โมนหรือปรับเปลี่ยนยา

3. ปัจจัยทางพันธุกรรม

ความผิดปกติของโครโมโซม (เช่น ภาวะกลุ่มอาการไคลน์เฟลเตอร์) หรือการขาดในโครโมโซม Y อาจลดจำนวนและคุณภาพอสุจิอย่างมาก

• การวินิจฉัย: การตรวจคาริโอไทป์และ PCR (PubMed 2013)
• ให้คำปรึกษา: ให้คำปรึกษาทางพันธุกรรมสำหรับการวางแผนครอบครัว

4. การติดเชื้อ

เชื้อโรคเช่น คลามีเดีย, หนองใน, หัดญี่ปุ่น อาจทำให้เกิดการอักเสบในระบบสืบพันธุ์และอัณฑะ

• การวินิจฉัย: การตรวจแผล, การตรวจปัสสาวะและการตรวจแอนติบอดี (แนวทาง CDC)
• การรักษา: การให้ยาปฏิชีวนะหรือยาต้านไวรัสทันที

5. ปัญหาการหลั่งอสุจิและการแข็งตัว

ภาวะหลั่งอสุจิย้อนกลับ (Retrograde Ejaculation) หรือหย่อนสมรรถภาพทางเพศ (Erectile Dysfunction) สามารถขัดขวางการหลั่งอสุจิได้

• การวินิจฉัย: การประเมินทางระบบปัสสาวะและสุขภาพทางเพศ
• การรักษา: ยาต้าน PDE5, การฉีดยา หรือการให้คำปรึกษาทางเพศศาสตร์

6. โรคเมแทบอลิก

เบาหวาน, โรคอ้วน และโรคตับหรือไตเรื้อรังอาจรบกวนความสมดุลของฮอร์โมนและการสร้างอสุจิ

• การวินิจฉัย: การตรวจน้ำตาลและไขมันในเลือด, การประเมิน BMI
• การรักษา: การปรับวิถีชีวิต, ควบคุมน้ำหนัก และดูแลโรคพื้นฐานอย่างเหมาะสม

7. น้ำหนักตัวและโภชนาการ

ไขมันส่วนเกินอาจเพิ่มระดับเอสโตรเจนและลดระดับเทสโทสเตอโรน อาหารที่อุดมด้วยสารอาหารช่วยส่งเสริมคุณภาพอสุจิ

• อาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระสูง: เบอร์รี, ถั่ว, ผักใบเขียว (วิตามิน C, E, สังกะสี, ซีลีเนียม)
• สัดส่วนสารอาหารหลักที่สมดุล: โปรตีนคุณภาพและธัญพืชเต็มเมล็ด

8. ปัจจัยสิ่งแวดล้อมและอาชีพ

สารเคมี, ตัวทำละลาย, โลหะหนัก หรือความร้อนสูงต่อเนื่องอาจทำลายเนื้อเยื่ออัณฑะ

• สวมอุปกรณ์ป้องกันในห้องปฏิบัติการหรือขณะใช้สารกำจัดศัตรูพืช
• หลีกเลี่ยงการแช่น้ำอุ่นหรือซาวน่าก่อนเก็บตัวอย่างอสุจิ

9. ความเสียหายต่อ DNA อสุจิ

ความเครียดออกซิเดทีฟอาจทำให้ DNA อสุจิแตกหักและลดอัตราการปฏิสนธิ

• การวินิจฉัย: ทดสอบการแตกหักของ DNA
• การรักษา: เสริมสารต้านอนุมูลอิสระ (วิตามิน C/E, สังกะสี, ซีลีเนียม) และการจัดการความเครียด

10. ความผิดปกติกำเนิด

ภาวะลูกอัณฑะไม่ลงมา (Cryptorchidism) หรือความผิดปกติของท่ออสุจิกำเนิดอาจจำกัดความสามารถในการมีบุตร

• การวินิจฉัย: ประวัติทางการแพทย์และการตรวจร่างกาย
• การรักษา: การผ่าตัดแก้ไขหรือการใช้เทคนิคช่วยการเจริญพันธุ์

คำแนะนำด้านการดำเนินชีวิต

นอกจากการรักษาทางการแพทย์แล้ว การรักษาวิถีชีวิตที่ดีสามารถส่งเสริมภาวะมีบุตรยากได้อย่างมาก

• การออกกำลังกาย:ออกกำลังกายแบบแอโรบิกปานกลาง 150 นาทีต่อสัปดาห์ เพื่อปรับปรุงการไหลเวียนเลือดและสมดุลฮอร์โมน
• โภชนาการ:รับประทานผักผลไม้ ถั่ว และธัญพืชเต็มเมล็ดให้เพียงพอสำหรับสารอาหารสำคัญ
• การควบคุมน้ำหนัก:รักษา BMI ระหว่าง 20–25 เพื่อลดการอักเสบและส่งเสริมการผลิตเทสโทสเตอโรน
• การนอนและความเครียด:นอน 7–8 ชั่วโมงต่อคืน และฝึกเทคนิคผ่อนคลายเพื่อลดโคร์ติซอลและส่งเสริมการสร้างอสุจิ

การประเมินทางการวินิจฉัย

1. การวิเคราะห์อสุจิตามแนวทาง WHO
2. โปรไฟล์ฮอร์โมน (เทสโทสเตอโรน, LH, FSH, TSH, โปรแลคติน)
3. อัลตร้าซาวนด์ทางระบบสืบพันธุ์ชาย
4. การตรวจการติดเชื้อ (คลามีเดีย, หนองใน, หัดญี่ปุ่น)
5. การตรวจทางพันธุกรรมเมื่อผลผิดปกติ
6. การประเมินภาวะเส้นเลือดขอดในถุงอัณฑะ

การรักษาและเทคนิคช่วยเจริญพันธุ์

ตัวเลือกผ่าตัด การบำบัดด้วยฮอร์โมน และกระบวนการเช่น ICSI หรือ IVF เสนอทางเลือกเพิ่มเติม ใน ICSI จะฉีดอสุจิหนึ่งตัวเข้าสู่ไข่โดยตรง—ได้ผลดีในกรณีจำนวนอสุจิต่ำ (การศึกษา 2018)

รายการตรวจสอบ (เช็คลิสต์)

• เตรียมตัวอย่างอสุจิและผลการตรวจที่เกี่ยวข้อง
• นำรายงานฮอร์โมนและอัลตร้าซาวนด์มาที่นัดหมาย
• นัดหมายพบแพทย์ผู้เชี่ยวชาญทางเดินปัสสาวะและผู้เชี่ยวชาญระบบสืบพันธุ์ชาย
• ตรวจสอบความคุ้มครองประกันสุขภาพและการเบิกค่าใช้จ่าย

บทสรุป

ภาวะมีบุตรยากในผู้ชายเป็นภาวะที่ซับซ้อนแต่หลายกรณีรักษาได้ การประเมินอย่างละเอียด แผนการรักษาเฉพาะบุคคล และการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตสุขภาพดีสามารถเพิ่มโอกาสสำเร็จได้อย่างมาก ควรพบผู้เชี่ยวชาญโดยเร็วและใช้เทคนิคทันสมัยเพื่อบรรลุเป้าหมายครอบครัว