ทำไมโรคทางจิตใจจึงมีผลต่อความสามารถในการมีบุตรได้
ความสามารถในการมีบุตรไม่ได้ขึ้นกับชีววิทยาอย่างเดียว แต่ยังเกี่ยวข้องกับพฤติกรรม ความสัมพันธ์ และการดูแลสุขภาพในชีวิตประจำวัน โรคทางจิตใจสามารถส่งผลได้ในหลายระดับ: ผ่านการนอนหลับ ความอยากอาหาร น้ำหนัก การใช้สาร ระบบความเครียด เพศสัมพันธ์ ความสัมพันธ์ และความสามารถในการรักษาจังหวะเวลาต่อเนื่องเป็นเดือนๆ
สิ่งสำคัญคือต้องคิดอย่างชัดเจน: มักไม่ใช่สาเหตุเดียว แต่มักเป็นชุดของปัจจัย เช่น ภาระ ความถี่การมีเพศสัมพันธ์ลดลง นอนน้อยขึ้น ดื่มแอลกอฮอล์หรือสูบบุหรี่มากขึ้น โรคประจำตัวทางการแพทย์ และบางครั้งผลข้างเคียงของยา
กรอบที่เป็นกลาง: ปัญหาการมีบุตรพบได้บ่อย แม้ไม่มีการวินิจฉัยโรคจิตใจ
เมื่อไม่ตั้งครรภ์ไม่ได้ ไม่ได้แปลว่าเป็นเพราะสุขภาพจิตโดยอัตโนมัติ ภาวะมีบุตรยากเป็นปัญหาสุขภาพที่แพร่หลายทั่วโลก สาเหตุอาจอยู่ที่ฝ่ายชาย ฝ่ายหญิง หรือทั้งสองฝ่าย องค์การอนามัยโลก (WHO) ระบุภาวะมีบุตรยากว่าเป็นปัญหาสุขภาพที่พบได้และให้นิยามว่าไม่ตั้งครรภ์หลังจากมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ได้ป้องกันอย่างสม่ำเสมอเป็นเวลา 12 เดือน WHO: 1 in 6 people globally affected by infertility
ด้วยเหตุนี้ แนวทางที่ดีที่สุดมักเป็นสองด้านควบคู่กัน: ให้ความสำคัญกับความมั่นคงทางจิตใจอย่างจริงจัง และในขณะเดียวกันตรวจหาสาเหตุทางการแพทย์อย่างเป็นกลาง มากกว่าจะมองทุกอย่างว่าเป็นผลมาจากความเครียด
ผู้ชาย: เมื่อภาวะซึมเศร้าและความวิตกกังวลปรากฏเป็นปัญหาทางเพศก่อน
ในผู้ชาย ภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล และการรับภาระมักแสดงออกผ่านความต้องการทางเพศ ภาวะแข็งตัว และความกดดันด้านสมรรถนะ การมีเพศสัมพันธ์น้อยลงหมายถึงโอกาสน้อยลงในช่วงเวลาที่มีความอุดมสมบูรณ์ โดยไม่ขึ้นกับคุณภาพอสุจิ ในขณะเดียวกัน ความกลัวการล้มเหลวอาจกลายเป็นวงจรที่ทำให้ปัญรุนแรงขึ้น
ทางการแพทย์ก็สำคัญเช่นกัน: ปัญหาแข็งตัวอาจมีสาเหตุทางจิตใจ แต่ก็อาจมาจากสาเหตุทางกาย เช่น ปัญหาระบบหลอดเลือด ฮอร์โมน เบาหวาน หรือผลข้างเคียงของยา NHS ระบุว่าความเครียด ความวิตกกังวล และความเหนื่อยล้าเป็นสาเหตุที่พบบ่อย แต่ก็เน้นว่าปัญหาที่คงอยู่นั้นควรได้รับการตรวจวินิจฉัย NHS: Erektionsprobleme (Ursachen und Abklärung)
ผู้ชาย: คุณภาพอสุจิ ช่วงเวลาที่ล่าช้า และทำไมการตรวจอสุจิครั้งเดียวไม่บอกทั้งหมด
อสุจิใช้เวลาสุกเป็นสัปดาห์ๆ ซึ่งหมายความว่า ช่วงเวลาที่มีการนอนหลับไม่ดี ความเครียดรุนแรง ไข้ หรือดื่มแอลกอฮอล์มากขึ้น อาจแสดงผลออกมาช้าบนพารามิเตอร์ และการปรับปรุงก็มักเห็นผลช้าด้วย นอกจากนี้ ผลตรวจอสุจิยังมีความผันผวนตามธรรมชาติ
เมื่อผลตรวจมีค่าผิดปกติ การทำซ้ำภายใต้เงื่อนไขที่เทียบเคียงได้มักสมเหตุสมผล มากกว่าการสรุปถาวรทันที ในการปฏิบัติจริงไม่ได้มีความสำคัญแค่ตัวเลขในห้องแล็บ แต่ยังรวมถึงว่าเพศสัมพันธ์และการจับเวลานั้นสามารถทำได้จริงหรือไม่
ผู้หญิง: รอบเดือน การตกไข่ และทำไมภาระทางจิตใจไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีการตกไข่เสมอไป
ภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล บาดแผลทางจิต หรือโรคการกินสามารถเปลี่ยนความรู้สึกเกี่ยวกับรอบเดือนผ่านการนอนหลับ น้ำหนัก และระบบความเครียด บางคนมีเลือดออกไม่สม่ำเสมอมากขึ้น บางคนมีอาการก่อนมีประจำเดือนรุนแรงขึ้น หรือสูญเสียความต้องการทางเพศ ซึ่งลดโอกาสทางปฏิบัติลง
ในขณะเดียวกัน ปัญหารอบเดือนมักมีสาเหตุทางการแพทย์ที่ควรตรวจแยกออกจากปัจจัยทางจิตใจ เช่น ต่อมไทรอยด์ผิดปกติ PCOS เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ หรือระดับโพรแลคตินสูง หากรอบเดือนไม่สม่ำเสมหรือขาดหายไปอย่างชัดเจน นั่นเป็นสัญญาณทางการแพทย์ ไม่ใช่แค่สัญญาณความเครียด
การวินิจฉัยเฉพาะ: อะไรที่มักเกี่ยวข้อง
ภาวะซึมเศร้า
ภาวะซึมเศร้ามักส่งผลผ่านพลังจูงใจ การนอนหลับ และเพศสัมพันธ์ โดยปกติการมีเพศสัมพันธ์น้อยลงเป็นผลปฏิบัติที่มีนัยสำคัญ นอกจากนี้ยังอาจมีการเปลี่ยนแปลงน้ำหนักและการเคลื่อนไหวลดลง ซึ่งมีผลต่อปัจจัยฮอร์โมนและเมตาบอลิก
ความวิตกกังวลและการย้ำคิดย้ำทำ
ความวิตกกังวลอาจทำให้ความต้องการมีบุตรเพิ่มความตึงเครียดแบบย้อนแย้ง: ตรวจมากขึ้น ทดสอบมากขึ้น กดดันมากขึ้น ในขณะเดียวกัน ความวิตกกังวลอาจกีดกันเพศสัมพันธ์ ทำลายการจับเวลา และเพิ่มความขัดแย้งในความสัมพันธ์ นี่ไม่ใช่เรื่องบุคลิกภาพ แต่เป็นรูปแบบที่สามารถรักษาได้
ไบโพลาร์และโรคจิต
ในกลุ่มนี้มักให้ความสำคัญกับความมั่นคงก่อนและระหว่างการตั้งครรภ์ รวมถึงความเสี่ยงกลับมาเป็นซ้ำหากมีการเปลี่ยนแปลงอย่างฉับพลัน การวางแผน การปกป้องการนอนหลับ และแนวทางการรักษาที่ชัดเจนมีความสำคัญเป็นพิเศษ แนวทางสำหรับสุขภาพจิตในช่วงก่อนและหลังคลอดเน้นว่าการรักษาควรถูกคิดรวมตั้งแต่มีความต้องการมีบุตร แทนที่จะรอจนเกิดวิกฤต NICE: Antenatal and postnatal mental health (inklusive Planung bei Kinderwunsch)
บาดแผลและ PTSD
บาดแผลสามารถส่งผลผ่านระบบความเครียด การนอนหลับ การรับรู้ร่างกาย ความเจ็บปวด และเพศสัมพันธ์ งานวิจัยบางชิ้นพบความเชื่อมโยงกับระยะเวลาที่ใช้จนกว่าจะตั้งครรภ์นานขึ้นและการใช้บริการวินิจฉัยภาวะมีบุตรมากขึ้น PubMed: PTSD and indices of fertility
โรคการกิน
โรคการกินมีความเกี่ยวข้องพิเศษกับความต้องการมีบุตร เพราะน้ำหนักต่ำและการจำกัดอาหารสามารถรบกวนแกนฮอร์โมนและทำให้รอบเดือนผิดปกติจนขาดประจำเดือน ในขณะเดียวกันการตั้งครรภ์เป็นไปได้แม้มีประวัติแบบนี้ ดังนั้นประเด็นจึงไม่ใช่เรื่องขาวดำ แต่เป็นเรื่องของความมั่นคง โภชนาการ และการดูแลอย่างเหมาะสม
การใช้สารเสพติด
แอลกอฮอล์ นิโคติน และสารอื่นๆ มักเพิ่มขึ้นเมื่อเครียด ซึ่งอาจมีผลต่อหน้าที่ทางเพศ การนอนหลับ แกนฮอร์โมน และสุขภาพโดยรวม หากมีการใช้สารเพื่อการรับมือ นั่นเป็นเรื่องสำคัญที่ต้องพูดคุยเมื่อวางแผนมีบุตร
ยา: อะไรที่มักสร้างความแตกต่าง
หลายคนมักถามว่าเป็นเพราะยาหรือไม่ คำตอบตรงไปตรงคือ: บางครั้งใช่ บ่อยครั้งเป็นผลโดยอ้อม และแทบไม่เคยถึงกับต้องหยุดยาทันทีทั้งหมด เมื่อมีความต้องการมีบุตรต้องชั่งน้ำหนักระหว่างการควบคุมอาการและผลข้างเคียง
ในผู้ชาย ยาต้านเศร้ากลุ่มหนึ่งมักมีผลข้างเคียงทางเพศ (ความต้องการ ความแข็งตัว สำเร็จความใคร่) ซึ่งมีผลปฏิบัติ เพราะส่งผลต่อการจับเวลาและความถี่ของการมีเพศสัมพันธ์ นอกจากนี้มีงานวิจัยที่อภิปรายผลของ SSRI ต่อพารามิเตอร์อสุจิหรือการทำงานของอสุจิ แต่หลักฐานยังหลากหลายและไม่สามารถสรุปโดยตรงต่อความสามารถมีบุตรในแต่ละบุคคล Systematic Review: SSRIs and semen quality
ทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย ยาต้านจิตบางชนิดสามารถเพิ่มระดับโพรแลคตินและส่งผลต่อรอบเดือน ความต้องการ และความอุดมสมบูรณ์ นี่เป็นเรื่องที่สามารถวัดค่าและหารือได้อย่างตรงจุด มากกว่าจะเดา Review: Hyperprolactinemia and infertility (inklusive antipsychotischer Medikamente)
กฎสำคัญคือ: การเปลี่ยนยาควรทำในการสนทนาที่วางแผนไว้ ไม่ใช่จากความหวาดกลัว ผู้ที่รักษาเสถียรภาพได้มักมีสถานะเริ่มต้นที่ดีกว่าในการวางแผนมีบุตรมากกว่าผู้ที่เสี่ยงต่อการกลับเป็นซ้ำเพราะหยุดยาด้วยความกลัว
สิ่งที่ควรตรวจพิจารณาทางการแพทย์อย่างมีเหตุผล
เมื่อโรคทางจิตใจและความต้องการมีบุตรรวมกัน การตรวจสั้นๆ ที่มีโครงสร้างช่วยได้ เป้าหมายไม่ใช่การทดสอบทุกอย่าง แต่เพื่อค้นหาปัจจัยหลักที่รักษาได้
- ในผู้ชาย: ปัญหาการแข็งตัวที่ยืดเยื้อ การลดความต้องการอย่างชัดเจน หรือผลตรวจอสุจิที่ผิดปกติ ควรทำซ้ำโดยคำนึงถึงบริบท (งดหลั่งระยะเวลา การเจ็บป่วย การนอน)
- ในผู้หญิง: รอบเดือนที่ผิดปกติชัดเจน ประจำเดือนขาด ความปวดรุนแรง เลือดออกมากผิดปกติ หรือสัญญาณของปัญหาต่อมไทรอยด์หรือระดับโพรแลคตินสูง
- ทั้งสองฝ่าย: คุณภาพการนอน การใช้สาร น้ำหนักที่เปลี่ยนแปลง โรคเรื้อรัง และผลข้างเคียงจากยา
ถ้าคุณอยู่ในการรักษา มักช่วยได้ถ้ากำหนดเป้าหมายร่วมกัน: ให้ความมั่นคงมาก่อนการเพิ่มประสิทธิภาพ นั่นจะลดภาระและทำให้การตัดสินใจชัดเจนขึ้น
ความเชื่อผิดๆ และข้อเท็จจริง
- ความเชื่อผิด: ถ้าฉันซึมเศร้า ฉันไม่สามารถมีบุตรได้ ความจริง: ภาวะซึมเศร้าอาจทำให้สภาพแย่ลง แต่ไม่ใช่ข้อห้ามโดยอัตโนมัติ
- ความเชื่อผิด: มันเป็นเพราะความเครียดเสมอไป ความจริง: ความเครียดอาจมีส่วน แต่สาเหตุทางการแพทย์ควรได้รับการตรวจเมื่อมีสัญญาณเตือน
- ความเชื่อผิด: ผลตรวจอสุจิที่แย่คือการตัดสินถาวร ความจริง: ค่ามีความผันผวนและควรประเมินในบริบทและมักต้องทำซ้ำ
- ความเชื่อผิด: ยาเป็นสาเหตุหลักเสมอไป ความจริง: ผลข้างเคียงสำคัญ แต่การมีอาการที่ไม่ได้รับการรักษาก็อาจเป็นปัญหาไม่น้อย
- ความเชื่อผิด: แค่ผ่อนคลายก็พอ ความจริง: การผ่อนคลายช่วยได้แต่ไม่ทดแทนการวินิจฉัยหรือการรักษาเมื่อมีโรคจริง
บริบทด้านกฎหมายและข้อกำกับดูแล
กฎเกี่ยวกับการสั่งจ่าย การเปลี่ยนแปลง และการติดตามผลของยาจิตประสาทรอบการวางแผนมีบุตร การตั้งครรภ์ และการให้นมแตกต่างกันไปตามประเทศ ระบบบริการสุขภาพ และสาขาวิชา นานาชาติยังมีความแตกต่างเรื่องการเข้าถึงจิตบำบัด เวลารอคอย และแนวทางท้องถิ่น ในทางปฏิบัติหมายความว่า: อย่าวางแผนเปลี่ยนแปลงแบบไม่เป็นทางการ แต่ควรทำร่วมกับทีมที่รักษาและมีแผนสำรองชัดเจน เพื่อไม่ให้ความมั่นคงถูกทำลายโดยไม่ตั้งใจ
เมื่อใดที่ควรขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญเป็นพิเศษ
ถ้าการนอน ความวิตกกังวล หรืออารมณ์แย่ลงจนชีวิตประจำวัน ความสัมพันธ์ หรือเพศสัมพันธ์ไม่สามารถทำงานได้อย่างต่อเนื่อง การขอความช่วยเหลือไม่ใช่เรื่องฟุ่มเฟือย แต่เป็นพื้นฐาน ข้อนี้ใช้ได้เมื่อต้องใช้สารเพื่อรับมือ หรือตกอยู่ในวงจรการควบคุมและความกดดันจากความต้องการมีบุตร
ต้องการความช่วยเหลือทันทีเมื่อมีความคิดที่จะทำร้ายตัวเองหรือตั้งใจฆ่าตัวตาย เมื่อคุณรู้สึกไม่ปลอดภัย หรือเมื่อการรับรู้ความจริงแยกออกจากความจริงไปอย่างมาก ในสถานการณ์เช่นนี้ ความต้องการมีบุตรไม่ใช่เหตุผลให้รอ แต่เป็นเหตุผลให้สร้างความมั่นคงก่อน
สรุป
โรคทางจิตใจสามารถมีผลต่อความสามารถในการมีบุตรได้ แต่ไม่ค่อยเกิดจากกลไกเดียว มักเป็นผลจากการนอนหลับ เพศสัมพันธ์ ความสัมพันธ์ การใช้สาร โรคประจำตัวทางกาย และบางครั้งผลข้างเคียงของยา
แนวทางที่ดีที่สุดคือเป็นผู้ใหญ่และปฏิบัติเชิงปฏิบัติ: รักษาความมั่นคง ตรวจหาปัจจัยที่รักษาได้ และวางแผนการเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นระบบ นี่ไม่ใช่เรื่องน้อยหน้าในแง่ความโรแมนติก แต่เป็นเส้นทางที่มักได้ผลในระยะยาว
