Surrogacja w Polsce: Pytania prawne, koszty i międzynarodowe alternatywy

Dla par i osób, które nie mogą zostać rodzicami w sposób naturalny lub przy pomocy innych metod wspomaganego rozrodu, surrogacja często wydaje się ostatnią opcją. W Polsce jednak brak jest odrębnej regulacji prawnej — umowy o macierzyństwo zastępcze są nieważne, a kobieta, która rodzi, prawnie uznawana jest za matkę. W tym artykule wyjaśniamy rodzaje surrogacji, przedstawiamy stan prawny w Polsce, porównujemy kluczowe alternatywy zagraniczne, omawiamy koszty i ryzyka medyczne oraz wskazujemy inne drogi do założenia rodziny.

Co to jest surrogacja?

Surrogacja (macierzyństwo zastępcze) to układ, w którym kobieta (zastępcza matka) nosi ciążę i rodzi dziecko dla innych osób (rodziców zamierzonych), a po porodzie przekazuje im prawa rodzicielskie. Model ten wspiera pary heteroseksualne, pary LGBTQ+ oraz osoby samotne z problemami z płodnością.

Surrogacja tradycyjna vs. ciążowa

Surrogacja tradycyjna: Komórka jajowa zastępczej matki jest zapładniana spermą przyszłego ojca lub dawcy. Ponieważ zastępcza matka jest genetycznie powiązana z dzieckiem, mogą wystąpić skomplikowane kwestie prawne i emocjonalne.

Surrogacja ciążowa (gestacyjna): Embriony stworzone z komórek jajowych matki zamierzonej (lub dawczyni) i plemników ojca zamierzonego są przenoszone do macicy zastępczej matki. Zastępcza matka nie jest genetycznie związana z dzieckiem, co upraszcza aspekty prawne.

Agencje surrogacyjne: pośrednictwo i wsparcie

W Polsce nie działają legalne agencje surrogacyjne. W krajach, gdzie surrogacja jest dozwolona, rzetelne agencje oferują:

• Dobór i połączenie zastępczych matek z rodzicami zamierzonymi
• Porady prawne i przygotowanie umów
• Koordynację procedur medycznych (in vitro, monitorowanie)
• Wsparcie psychologiczne i mediacje w razie konfliktu

Etyczni dostawcy informują transparentnie o kosztach, harmonogramie i ryzyku od samego początku, by chronić wszystkie strony.

Surrogacja w Polsce: stan prawny

W Polsce nie ma odrębnej ustawy o surrogacji. Zgodnie z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Umowy o macierzyństwo zastępcze są uznawane za sprzeczne z porządkiem prawnym i nieważne. Praktyka surrogacji może być oceniana jako naruszenie zasad ochrony macicy kobiety i ochrony dziecka.

W związku z brakiem regulacji rodzice zamierzeni często muszą po urodzeniu dziecka w drodze adopcji ubiegać się o pełnię praw rodzicielskich. Proces ten wymaga zgody sądu i może być długi.

Koszty i finansowanie surrogacji

Koszty surrogacji zależą od kraju, kliniki i pakietu usług. Typowe pozycje obejmują:

• Zabiegi IVF i badania medyczne
• Opłaty prawne (adopcja, sąd, notariusz)
• Honorarium i ubezpieczenie zastępczej matki (w krajach, gdzie dozwolone)
• Opłaty agencji (jeśli korzysta się z zagranicznej agencji)
• Koszty podróży, zakwaterowania i administracyjne

W Polsce bezpośrednia surrogacja jest niemożliwa, więc wiele par wybiera procedury w USA (90–150 tys. USD) lub w Europie Wschodniej (40–70 tys. USD). Finansowanie można uzyskać poprzez kredyty bankowe, pożyczki medyczne czy zbiórki społecznościowe.

Aspekty medyczne i ryzyka

Surrogacja zazwyczaj wykorzystuje zapłodnienie in vitro (IVF), gdzie embriony tworzone w laboratorium są wszczepiane do macicy zastępczej matki (Moragianni et al. 2021; Zhang et al. 2020).

Potencjalne ryzyka:

• Zespół hiperstymulacji jajników (OHSS), dotykający do 5% cykli IVF ( Patient.info OHSS).
• Skutki uboczne hormonalne jak wahania nastroju, nudności, wzdęcia ( MedlinePlus 2023).
• Zwiększone ryzyko ciąży mnogiej z wyższą częstością porodu przedwczesnego i rzucawki ( WHO 2021).
• Obciążenie psychiczne związane z leczeniem hormonalnym i presją społeczną ( Burgio et al. 2022).

Ścisłe monitorowanie medyczne — regularne USG, badania laboratoryjne i konsultacje specjalistów — jest niezbędne do wczesnego wykrywania i leczenia komplikacji.

Krytyka i etyczna debata

Krytycy zwracają uwagę, że surrogacja może prowadzić do komercjalizacji ciała kobiety i wykorzystywania zastępczych matek, zwłaszcza w krajach o niższych dochodach. Pojawiają się też pytania o dobrostan emocjonalny dzieci i matek zastępczych.

Zwolennicy argumentują, że przy rygorystycznym doborze zastępczych matek, uczciwym rekompensowaniu kosztów i przejrzystych umowach, etyczna surrogacja może być współczującą drogą do rodzicielstwa. Wsparcie psychologiczne i prawne pomaga zapobiegać nadużyciom.

Alternatywy międzynarodowe: przegląd i regulacje

Niektóre polskie pary decydują się na surrogację za granicą, gdzie prawo jest bardziej klarowne lub koszty niższe. Przykłady:

• Kanada: tylko altruistyczna surrogacja, zwrot kosztów medycznych.
• Zjednoczone Królestwo: altruistyczna dozwolona, płatności komercyjne zabronione.
• Grecja: komercyjna dozwolona pod regulowanymi umowami.
• Ukraina: komercyjna dostępna w określonych warunkach; ryzyko polityczne.
• Rosja: altruistyczna i komercyjna dozwolona; występują strefy niejasności prawnych.
• Stany Zjednoczone: regulowana stanowo; w Kalifornii i Illinois w pełni legalna.
• Australia: komercyjna zabroniona; altruistyczna w wybranych stanach.
• Brazylia: altruistyczna dozwolona po zatwierdzeniu sądowym.
• RPA: umowy muszą być zatwierdzone przez sąd przed transferem.
• Niemcy: zabroniona na mocy ustawy o ochronie embrionów.
• Szwajcaria: całkowicie zakazana.
• Francja: zakazana; potrzeba procedur uznania za granicą.
• Szwecja: nielegalna; często kierunek przejazdu sąsiednie kraje.
• Dania: komercyjna i altruistyczna mocno ograniczona, duże ryzyka prawne.

Alternatywne drogi do stworzenia rodziny

Inne opcje to:

• Adopcja: prawny proces włączenia dziecka na stałe do rodziny.
• Rodzina zastępcza: tymczasowa lub długoterminowa opieka, nadzorowana przez ośrodki pomocy społecznej.
• Donacja nasienia lub komórek jajowych: regulowana przez Ministerstwo Zdrowia; dawcy i biorcy podlegają selekcji.

Donacja nasienia jako alternatywa: RattleStork

Coraz więcej polskich par wybiera donację nasienia zamiast surrogacji. Na platformach takich jak RattleStork można założyć darmowe konto i wybrać z sieci zweryfikowanych dawców.

Podsumowanie

W Polsce surrogacja nie jest prawnie uregulowana i praktycznie niemożliwa do przeprowadzenia w kraju. Parom pozostają procedury zagraniczne lub alternatywy, takie jak adopcja czy donacja nasienia. Niezależnie od wyboru, kluczowe są profesjonalne doradztwo prawne, realistyczny budżet i kompleksowa opieka medyczna.