Dawstwo nasienia w Polsce jest regulowane kompleksowo – od warunków medycznych, przez zasady anonimowości, aż po kwestie prawne związane z ojcostwem, podatkami i spadkami. W tym artykule przyjrzymy się ramom prawnym obowiązującym w 2025 r., omówimy procedury w klinikach, prawa dawcy i biorcy, a także pokażemy, jak bezpiecznie korzystać z prywatnych platform takich jak RattleStork.
Ramy prawne: kto i w jakich warunkach może oddać nasienie?
Dawstwo nasienia w Polsce reguluje Ustawa z 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności, obowiązująca od 1 listopada 2015 r. – określa zasady prowadzenia procedur in vitro, w tym dawstwa gamet i zarodków.
- Wyłączne dawstwo w autoryzowanych ośrodkach leczenia niepłodności, które mają zezwolenie Ministerstwa Zdrowia.
- Dawstwo jest anonimowe – ani dawca, ani biorca nie znają swoich tożsamości, a dziecko nie ma prawa do uzyskania danych dawcy.
- Dawca nie otrzymuje wynagrodzenia, może jedynie uzyskać zwrot kosztów poniesionych w związku z procedurą.
- Przepisy nakazują ograniczenie liczby procedur z użyciem nasienia jednego dawcy; kliniki zwykle limitują je do maksymalnie 10 rodzin.
- Biorcy muszą wyrazić pisemną zgodę na otrzymanie materiału genetycznego; w związkach nieformalnych partner musi dodatkowo złożyć oświadczenie o uznaniu ojcostwa w USC przed procedurą.
Dla kogo jest dawstwo nasienia w Polsce?
- Pary heteroseksualne: w przypadku niepłodności męskiej lub ryzyka genetycznego.
- Pary jednopłciowe i osoby samotne: od 1 listopada 2015 r. dostęp do procedur in vitro mają wyłącznie pary heteroseksualne pozostające w związku małżeńskim lub we wspólnym pożyciu – samotne kobiety i pary lesbijskie nie mogą korzystać z dawstwa nasienia.
Jak bezpieczne jest dawstwo nasienia medycznie?
Kliniki mogące prowadzić dawstwo nasienia przestrzegają wymogów Dyrektywy UE w sprawie tkankek i komórek, obejmujących m.in.:
- Testy na HIV, wirus HTLV I/II, wirusy zapalenia wątroby B/C, kiłę, chlamydię, rzeżączkę oraz CMV.
- Badania genetyczne: m.in. mukowiscydoza (CFTR), SMA, aberracje chromosomowe.
- Ocena psychologiczna dawcy i 6-miesięczna kwarantanna materiału przed udostępnieniem.
Przebieg procedury w klinice leczenia niepłodności
- Wstępna konsultacja: medyczna, psychologiczna i prawna.
- Wybór dawcy: zgodnie z cechami fenotypowymi i badaniami.
- Przygotowanie organizmu: monitorowanie cyklu i stan hormonalny.
- Inseminacja: IUI lub zabieg in vitro z użyciem nasienia dawcy.
- Opieka po zabiegu: test ciążowy, ewentualne wsparcie hormonalne.
Prawo do poznania pochodzenia: co przysługuje dziecku?
Polska ustawa o leczeniu niepłodności wprowadziła model anonimowy – dziecko nie ma dostępu do informacji pozwalających zidentyfikować dawcy nasienia ani odwrotnie.
Co-parenting i ograniczenia prawne
Polski formularz aktu urodzenia przewiduje wpisanie maksymalnie dwóch rodziców różnej płci. Nie ma możliwości prawnego uznania więcej niż dwojga rodziców (trójrodzicielstwo nie jest przewidziane).
Alimenty, podatki i prawo spadkowe a dawstwo nasienia
Obowiązek alimentacyjny
Dawca nasienia nie jest prawnie uznawany za ojca dziecka – ojcem uważany jest mąż matki (domniemanie ojcostwa art. 62 k.r.o.) – więc nie ponosi obowiązku alimentacyjnego.
Podatkowość
W polskim systemie podatkowym koszty związane z dawstwem nasienia (badania i procedury) nie są uwzględniane ani jako koszty uzyskania przychodu, ani w ramach ulgi rehabilitacyjnej, która obejmuje wyłącznie wydatki na cele rehabilitacyjne i leki dla osób niepełnosprawnych.
Prawo spadkowe
Przy anonimowym dawstwie nie powstają między dzieckiem a dawcą żadne roszczenia spadkowe ani wzajemne prawa do dziedziczenia. W przypadku prywatnych umów zaleca się jednak sporządzenie testamentu lub umowy darowizny, aby zabezpieczyć kwestie dziedziczenia.
Prywatne dawstwo przez RattleStork – jak się zabezpieczyć?
Platforma RattleStork umożliwia znalezienie dawcy według cech (grupa krwi, osiągnięcia edukacyjne itp.) i zawarcie indywidualnych umów. Dzięki wzorom umów dostępnych na platformie można:
- Uregulować kwestie ojcostwa, kontaktów i opieki
- Określić zasady zwrotu kosztów i ewentualnych zobowiązań
- Zabezpieczyć prawa spadkowe w testamencie
Więcej informacji: RattleStork – organizacja prywatnego dawstwa nasienia
Źródła prawne i linki
- Ustawa o leczeniu niepłodności z 25 czerwca 2015 r. – tekst jednolity, Dziennik Ustaw 2015 poz. 1089
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 62 – domniemanie ojcostwa i wyłączenie dawcy nasienia
- Ulga rehabilitacyjna – podatki.gov.pl – wykaz wydatków podlegających odliczeniu w PIT
Podsumowanie
Dawstwo nasienia w Polsce jest ściśle uregulowane, ale bezpieczne i przewidywalne, jeśli korzysta się z autoryzowanych klinik lub profesjonalnych platform prywatnych. Kluczowe jest zachowanie anonimowości, właściwe zabezpieczenie umowne i świadomość, że dawca nie ponosi obowiązków alimentacyjnych ani nie ma praw spadkowych. Dzięki temu każdy może świadomie i bezpiecznie podjąć decyzję o korzystaniu z dawstwa nasienia.