Ten przegląd wyjaśnia, jak wielkie tradycje religijne postrzegają dziś dawstwo nasienia — z uwzględnieniem pochodzenia i filiacji, jawności vs. anonimowości, ról rodzinnych oraz praw tożsamości. Uzupełniająco porządkujemy dawstwo komórek jajowych, IVF/IUI i macierzyństwo zastępcze. Chodzi o wartości i etykę, a nie o porady medyczne. Jako naukowe punkty wejścia polecamy przegląd międzyreligijny nt. ART i religii (NCBI/PMC), katolickie dokumenty podstawowe Donum vitae/Dignitas personae (Vatican), islamskie opracowania zbiorcze (NCBI Bookshelf) oraz halachiczne ujęcia (NCBI/PMC). Dla przejrzystości i informacji o dawcy przykładem instytucji publicznej jest HFEA (HFEA).
Chrześcijaństwo
Kościół katolicki
Założenia podstawowe: jedność małżeństwa i prokreacji, ochrona ludzkiego życia od początku. Dawstwo nasienia i inne formy udziału osób trzecich są odrzucane, ponieważ rozdzielają małżeńską filiację i naruszają prawo dziecka do poznania swojego pochodzenia. IVF/ICSI uznaje się za problematyczne, gdyż poczęcie zostaje wyjęte z aktu małżeńskiego; pozytywnie oceniane są diagnostyka i wsparcie naturalnego cyklu.
Konsekwencje praktyczne: brak gamet od osób trzecich, brak macierzyństwa zastępczego. Gdy rozważa się leczenie, wskazuje się na strategie unikania nadliczbowych embrionów. Szczegółową argumentację zawierają Donum vitae i Dignitas personae (Vatican) oraz nowsze opracowania (NCBI/PMC).
Kościoły prawosławne
Założenia podstawowe: sakramentalność małżeństwa, asceza, ochrona życia. Dawstwo nasienia jest przeważnie odrzucane; IVF/IUI z użyciem własnych gamet bywa miejscami rozważane, o ile przestrzega się surowych zasad ochrony (np. brak embrionów nadliczbowych).
Punkty dyskusji: postępowanie z kriokonserwacją, status embrionu, duszpasterskie rozstrzygnięcia indywidualne przez biskupów/synody. Udział osób trzecich (dawstwa, surrogacja) jest na ogół wykluczony.
Kościoły protestanckie (ewangelickie i wolne)
Założenia podstawowe: etyka odpowiedzialności, decyzje sumienia, ochrona stron wrażliwych. Wiele Kościołów ewangelickich akceptuje dawstwo nasienia i IVF/IUI pod warunkami: jawność wobec dziecka, minimalizacja utraty embrionów, sprawiedliwe ramy.
Spektrum: środowiska ewangelikalne/wolnokościelne częściej są bardziej restrykcyjne (odrzucenie gamet od osób trzecich), podczas gdy inne wspólnoty dopuszczają dawstwa przy otwartej dokumentacji pochodzenia. Ważne są jasne role, odpowiedzialność rodzicielska i zakorzenienie w życiu wspólnoty.
Inne ruchy (LDS, zielonoświątkowcy, Świadkowie Jehowy)
LDS: częsta otwartość na leczenie z użyciem własnych gamet; dawstwo nasienia jako kwestia sumienia z towarzyszeniem duszpasterskim. Zielonoświątkowcy: duża różnorodność; często akcent na godność embrionu i odrzucenie anonimowego udziału osób trzecich. Świadkowie Jehowy: zdecydowany sprzeciw wobec niszczenia embrionów; dawstwo nasienia bywa oceniane krytycznie.
Islam
Pojęcie kluczowe:nasab — gwarantowana linia pokrewieństwa. Małżeństwo stanowi wyłączne ramy prokreacji; osoby trzecie nie powinny tej przyporządkowanej filiacji naruszać. Z tego wynika wyraźna linia sprzeciwu wobec anonimowości i wobec dawstw osób trzecich.
Ujęcia sunnickie (linia większościowa)
Dawstwo nasienia: zakazane; podobnie zwykle oceniane są dawstwo komórek jajowych/embrionów i macierzyństwo zastępcze. IVF/IUI są dopuszczalne, gdy nasienie, komórka jajowa i macica pochodzą wyłącznie od małżeńskiej pary. Dla wielu uczonych transfer embrionów zamrożonych jest dozwolony tylko w trwającym małżeństwie. Wprowadzenie: NCBI Bookshelf.
Akcenty: zapobieganie kazirodztwu poprzez jasną genealogię, zakaz anonimowości, sprzeciw wobec użycia pośmiertnego, rygorystyczne reguły dla PGD/PGT. Badania empiryczne wskazują też na bariery kulturowe (stygmatyzacja, dostęp do informacji) w różnych społecznościach.
Konteksty szyickie
Dawstwo nasienia: w części tradycji szyickiej rozpatrywane pod ścisłymi warunkami (zabezpieczenia kontraktowe, jasne przypisanie rodzicielstwa, status dziecka, brak ukrywania pochodzenia). Przegląd logiki szyickiej w odniesieniu do filiacji przy dawstwach: NCBI/PMC. Szersze ramy bioetyczne w perspektywie zarządzania i prawa krajowego: NCBI/PMC.
Judaizm
Ramowe wytyczne: filiacja (status), unikanie zakazanych pokrewieństw, jasna dokumentacja i jawność wobec dziecka. Ocenianie dawstwa nasienia różni się w zależności od szkoły i rabinatu.
Konteksty ortodoksyjne
Często ostrożność aż po odrzucenie dawstwa nasienia. Gdy bywa rozważane, obowiązują surowe wymogi: nieprzerwane zabezpieczenie identyfikacji w laboratorium, wykluczenie zakazanego pokrewieństwa, konsultacja rabiniczna. Centralne są pytania o halachiczną rolę ojca/matki przy dawstwach i surrogacji.
Konteksty konserwatywne i reformowane
Częstsza otwartość na dawstwo nasienia przy przejrzystej dokumentacji pochodzenia, późniejszym, dostosowanym do wieku dziecka ujawnieniu informacji oraz stabilnych strukturach rodzinnych. Na znaczeniu zyskują prawa tożsamościowe dziecka i unikanie układów anonimowych. Przegląd: NCBI/PMC. Praktyka krajowa (np. Izrael) pokazuje splot religii i regulacji państwowych (NCBI/PMC).
Hinduizm
Orientacje: rodzina, dharma, unikanie szkody. Dawstwo nasienia może być akceptowane, jeśli zapewnione są godność, odpowiedzialność, uczciwość i przejrzystość. Jednocześnie pojawiają się obawy przed komercjalizacją i wyzyskiem — np. w debatach o macierzyństwie zastępczym.
Praktyka: decyzje silnie kształtują rodzina, rytuały (błogosławieństwa, czystość) i kontekst społeczny. Coraz częściej zaleca się jawność wobec dziecka, by zapobiegać problemom tożsamościowym. Ujęcie akademiczno-etyczne (międzykulturowe) przedstawia przegląd IVF z akcentem etycznym (NCBI/PMC).
Buddyzm
Orientacje: redukcja cierpienia, współczucie, uważność. Dawstwo nasienia jest zwykle akceptowalne, gdy zmniejsza cierpienie, nie wykorzystuje zależności i zapewnia uczciwe warunki. Negatywnie ocenia się często niemedyczną selekcję płci i celowe odrzucanie embrionów.
Praktyka: zastosowanie kształtują przepisy krajowe i lokalne sanghi. Dużo dyskutuje się o jawności wobec dziecka, uczciwym wynagrodzeniu bez wyzysku, szacunku dla wszystkich stron. Przeglądy międzyreligijne sytuują spektrum buddyjskie w odniesieniu do innych tradycji (NCBI/PMC).
Sikhizm
Orientacje: godność, równość, sprawiedliwość, służba bliźnim. Mniej kontrowersyjne są opcje bez udziału osób trzecich. Jeśli rozważa się dawstwo nasienia, wymagana jest przejrzysta dokumentacja pochodzenia, uczciwe umowy i jasne zabezpieczenia przed wyzyskiem. Jednolitych centralnych wytycznych rzadko się spotyka; praktykę kształtują wspólnoty lokalne.
Bahá’í
Orientacja: harmonia religii i nauki, szczególna rola małżonków w poczęciu. Dawstwo nasienia ocenia się często z ostrożnością; konkretne zalecenia mogą różnić się w zależności od Zgromadzenia Narodowego. Przeglądy porównawcze lokują tę ostrożność w szerszym dyskursie międzyreligijnym (NCBI/PMC).
Konfucjanizm
W centrum pozostają harmonia rodziny, linie przodków i odpowiedzialność społeczna. Dawstwo nasienia bywa bardziej akceptowane tam, gdzie filiacja pozostaje jasno udokumentowana, unika się anonimowości i zachowana jest stabilność tkanki społecznej. Istotne są jasne role, obowiązki i długofalowa odpowiedzialność wobec dziecka.
Taoizm
Miara, naturalność i równowaga wyznaczają ocenę. Technika jest akceptowalna, jeśli szanuje równowagę życia, unika wyzysku i nie sprowadza ludzi do samych środków. Preferowane są rozwiązania przejrzyste i ostrożne; interwencje drastyczne uznaje się za problematyczne.
Shintō
Czystość, pokój wspólnoty i szacunek dla tradycji tworzą ramy. Jest niewiele skodyfikowanych dogmatów; akceptacja dawstwa nasienia zależy często od lokalnych chramów, rytuałów i zachowania harmonii rodzinnej. Pozytywnie ocenia się jasną dokumentację filiacji i społeczne zakorzenienie.
Zaratusztrianizm
Czystość, ochrona wspólnoty i dobrostan to wartości kluczowe. Dawstwo nasienia może być akceptowane, jeśli przestrzega się reguł czystości, genealogia jest zabezpieczona bez dwuznaczności, a dobro dziecka — zagwarantowane. Ponieważ brak globalnych wytycznych, praktykę kształtują wspólnoty i diaspory; przeglądy porównawcze oferują drogowskazy (NCBI/PMC).
Wnioski
W gruncie rzeczy we wszystkich tradycjach chodzi o jasną filiację, uważne traktowanie rodzącego się życia oraz uczciwe i przejrzyste ramy; im lepiej udokumentowane pochodzenie, klarowniejsze role i konsekwentniej przestrzegane zasady ochrony, tym łatwiej znaleźć odpowiedzialne ścieżki — a o tym, co dozwolone i adekwatne, przesądza ostatecznie splot osobistej wiary, prawa krajowego i dobrej, rzetelnej konsultacji specjalistycznej.