Coraz więcej par w Polsce rozważa donację komórek jajowych, ponieważ naturalna ciąża nie jest możliwa. W przeciwieństwie do Niemiec, w Polsce procedura donacji jest legalna i regulowana ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności. Wiele osób jednak trafia do prywatnych klinik z powodu ograniczonej liczby refundowanych zabiegów. Ten przewodnik przedstawia najważniejsze informacje – od przebiegu procedury przez koszty i szanse na powodzenie, aż po aktualne regulacje prawne.
Jak przebiega donacja komórek jajowych?
Po odpowiedniej stymulacji hormonalnej pobiera się od dawczyni kilka dojrzałych komórek jajowych. W laboratorium komórki jajowe są następnie zapładniane metodą in vitro (IVF) lub intracytoplazmatycznej iniekcji plemnika (ICSI). Powstałe w ten sposób zarodki przez kilka dni rozwijane są w inkubatorze, a następnie przenoszone do macicy biorczyni. Genetycznie dziecko pochodzi od dawczyni, ale prawnie w Polsce matką uznawana jest kobieta, która urodzi dziecko.
Dlaczego donacja komórek jajowych jest w Polsce legalna?
Donacja komórek jajowych jest w Polsce dozwolona i uregulowana ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności (Dz.U. z 2015 r. poz. 1080). Ustawa ta przewiduje m.in. zasady kwalifikacji dawczyń (wiek 18–34 lata, dobry stan zdrowia fizycznego i psychicznego, brak obciążeń genetycznych) oraz konieczność zachowania anonimowości między dawczynią a biorczynią. Ponadto Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje jedynie ograniczoną liczbę procedur, dlatego wiele par korzysta z ofert prywatnych klinik. Dawczyni może otrzymać wyłącznie zwrot kosztów (dojazdy, badania, opieka medyczna), bez dodatkowego wynagrodzenia.
Donacja zarodków – opcja dostępna, ale rzadziej wybierana
Donacja zarodków (pozostałych po procedurach IVF) także jest w Polsce dozwolona, o ile obie strony spełnią wymogi prawne i medyczne. Kliniki zajmujące się leczeniem niepłodności przeprowadzają badania genetyczne i psychologiczne zarówno dawcy, jak i biorczyni, a następnie zawierają pisemną zgodę. W praktyce jednak donacja zarodków występuje rzadziej niż donacja komórek jajowych, głównie z uwagi na logistykę przechowywania i dystrybucji zarodków.
Prawo rodzicielskie: kto jest matką?
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 92–94) matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Niezależnie od tego, czy zarodek pochodzi od dawczyni, w akcie urodzenia wpisuje się biorczynię jako matkę. Nie wymaga się osobnego uznania ojcostwa ani adopcji, pod warunkiem że dziecko urodziło się w klinice działającej zgodnie z prawem o leczeniu niepłodności.
Macierzyństwo zastępcze – ograniczenia prawne
W Polsce formalnie nie ma jednoznacznej ustawy regulującej macierzyństwo zastępcze. Orzecznictwo i praktyka sądowa uznają, że porozumienia w sprawie surrogacji zawarte w Polsce są niewiążące. Polskie pary, które korzystają z macierzyństwa zastępczego za granicą, muszą potem uzyskać sądowy wyrok uznania dziecka za własne lub przeprowadzić procedurę adopcyjną, co bywa czasochłonne i kosztowne.
Przegląd ryzyk medycznych
Dawczynie: Typowe skutki uboczne stymulacji hormonalnej to nudności, bóle głowy i lekkie dolegliwości brzucha. Ciężki zespół hiperstymulacji jajników (OHSS) występuje w około 1% cykli Braat i in. 2014. Sam zabieg pobrania komórek jajowych jest małoinwazyjny, ale wiąże się z niewielkim ryzykiem krwawienia lub infekcji. Biorczynie: Szwedzkie badanie rejestrowe wskazuje, że ciąże po donacji komórek jajowych mają dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego w porównaniu z ciążami z własnymi komórkami Magnusson i in. 2021. Jednak w doświadczonych klinikach w Polsce, z rygorystyczną kontrolą (regularne USG i badania krwi), większość cykli przebiega bez poważnych komplikacji.
Aktualne szanse na powodzenie
Według najnowszego raportu ART ESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology) za rok 2019, odsetek ciąż klinicznych po transferze świeżych embrionów uzyskanych z komórek jajowych wyniósł 50,5 %ESHRE 2023. Amerykański raport CDC (Centers for Disease Control and Prevention) za rok 2022 odnotował, że wśród kobiet poniżej 30. roku życia, które otrzymały komórki jajowe od dawczyni, odsetek urodzeń żywych wyniósł 55 % na cykl CDC 2022. Wiodące kliniki w Hiszpanii informują o wskaźnikach sukcesu przekraczających 65 % na transfer, dzięki nowoczesnym laboratoriom i preimplantacyjnej diagnostyce genetycznej (PGT-A) Embriogyn 2024. Kluczowe czynniki to wiek i stan zdrowia dawczyni, jakość embrionów oraz doświadczenie zespołu embriologicznego.
Porównanie kierunków – ceny i warunki w 2025
W Polsce koszty jednego cyklu donacji komórek jajowych w prywatnej klinice wahają się od 15 000 do 25 000 zł, nie licząc leków. Wiele par decyduje się jednak na zabieg za granicą, aby unikać długich kolejek lub obniżyć koszty. Poniżej 13 popularnych kierunków z przybliżonymi cenami (w euro oraz przeliczone na złote, przy kursie 1 EUR ≈ 4,5 PLN):
- Hiszpania – 7 000–11 000 EUR (≈ 31 500–49 500 PLN), darowizna anonimowa, sukces do 60 %
- Czechy – 6 000–9 000 EUR (≈ 27 000–40 500 PLN), darowizna anonimowa, krótkie listy oczekujących
- Grecja – 6 500–10 000 EUR (≈ 29 250–45 000 PLN), nowe przepisy śledzenia od 2023 r.
- Portugalia – 6 500–9 500 EUR (≈ 29 250–42 750 PLN), brak anonimowości; dziecko może uzyskać dane dawcy po 18. roku życia
- Bułgaria – 5 500–8 500 EUR (≈ 24 750–38 250 PLN), darowizna anonimowa, max. 5 dzieci od jednej dawczyni
- Ukraina – 5 000–8 000 EUR (≈ 22 500–36 000 PLN), liberalne przepisy, ryzyko polityczne
- Stany Zjednoczone – 15 000–25 000 EUR (≈ 67 500–112 500 PLN), darowizna nieanonimowa, kompleksowe testy genetyczne
- Kanada – 10 000–14 000 EUR (≈ 45 000–63 000 PLN), system altruistyczny, brak wynagrodzenia dla dawczyni
- Izrael – 9 000–12 000 EUR (≈ 40 500–54 000 PLN), darowizna anonimowa, ścisłe wymagania medyczne
- Japonia – 8 000–12 000 EUR (≈ 36 000–54 000 PLN), darowizna anonimowa, ograniczone prawa do informacji
- Węgry – 6 500–9 500 EUR (≈ 29 250–42 750 PLN), jedynie donacje rodzinne, brak anonimowości
- Gruzja – 5 000–8 000 EUR (≈ 22 500–36 000 PLN), liberalne przepisy, krótkie czasy oczekiwania
- Francja – 6 000–9 000 EUR (≈ 27 000–40 500 PLN), darowizna anonimowa; dziecko może uzyskać dane dawcy po 18. roku życia
Do kosztów kliniki należy doliczyć leki, podróż i zakwaterowanie. Wiele par z Polski planuje łączny budżet w wysokości 31 000–54 000 PLN na cykl, w zależności od destynacji i długości pobytu.
Perspektywy: czy czekają nas zmiany?
W 2025 r. nie planuje się większych zmian w polskim prawie o leczeniu niepłodności. Ministerstwo Zdrowia oraz Instytut Matki i Dziecka publikują co jakiś czas zaktualizowane wytyczne, ale podstawowe regulacje pozostają w mocy. Parom i specjalistom zaleca się śledzenie komunikatów na stronach Ministerstwa Zdrowia i Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „POLTRANSPLANT” w zakresie nowych zaleceń.
Donacja nasienia – szybka, legalna alternatywa
Jeśli problem niepłodności dotyczy mężczyzny, donacja nasienia w Polsce jest legalna i znacznie prostsza w organizacji niż donacja komórek jajowych za granicą. RattleStork łączy przyszłych rodziców z certyfikowanymi dawcami, oferując bezpieczną komunikację, monitorowanie cyklu oraz standardowe umowy prawne – wszystko w intuicyjnej aplikacji. Dzięki temu obie strony przechodzą wymagane badania medyczne i konsultacje psychologiczne, co czyni donację nasienia opcją dostępną i niezawodną.
Podsumowanie
Donacja komórek jajowych w Polsce jest legalna i regulowana, ale wiąże się z długimi kolejkami oraz kosztownymi procedurami w placówkach prywatnych. Wiele par decyduje się na zabieg za granicą, aby skrócić czas oczekiwania lub obniżyć koszty. Osoby rozważające tę opcję powinny wybrać renomowaną klinikę (najlepiej w kraju UE), skorzystać z porady prawnej i dokładnie zaplanować budżet oraz logistykę. Dokładne przygotowanie jest kluczem do zwiększenia szans na sukces.