Według WHO co dziesiąte dziecko na świecie rodzi się przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. Ten przewodnik pokazuje, jak rozpoznać czynniki ryzyka, zapobiegać przedwczesnemu porodowi i zapewnić wcześniakom najlepszą opiekę.
Czym jest przedwczesny poród?
Przedwczesny poród to poród przed 37 tygodniem i 0 dniem ciąży. W praktyce klinicznej wyróżnia się:
- Ekstremalnie przedwczesny: < 28 tygodni – najwyższa intensywność opieki, bardzo niedojrzałe organy.
- Bardzo przedwczesny: 28–32 tygodnie – specjalistyczna neonatologia, podwyższone ryzyko powikłań neurologicznych i oddechowych.
- Umiarkowanie przedwczesny: 32–36 tygodni – krótsza obserwacja, lecz nadal wyższa zachorowalność.
Aktualne dane i trendy
Globalny odsetek przedwczesnych porodów od lat utrzymuje się na poziomie około 10 %. W Polsce w 2023 roku wyniósł około 7 % i dzięki postępom w zapobieganiu oraz wysokospecjalistycznej neonatologii stale maleje śmiertelność oraz długoterminowe powikłania.
Przyczyny – zjawisko wieloczynnikowe
- Infekcje: waginoza bakteryjna, zakażenia dróg moczowych lub przyzębia.
- Ciąża mnoga i techniki wspomaganego rozrodu.
- Niewydolność szyjki macicy: długość szyjki < 25 mm lub wcześniejsza konizacja.
- Zaburzenia łożyska: niewydolność, odklejenie, łożysko przodujące.
- Choroby matki: nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne lub nerek.
- Styl życia i środowisko: palenie, alkohol, chroniczny stres, skrajne diety lub wahania wagi.
Rozpoznawanie wczesnych sygnałów ostrzegawczych
Natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem w przypadku:
- Regularnych, bolesnych skurczów przed ukończeniem 37. tygodnia
- Utraty płynu owodniowego lub przedwczesnego pęknięcia błon
- Krwiaków lub silnego uczucia ucisku w dole brzucha
- Długości szyjki < 25 mm w badaniu USG
Testy takie jak fibrynogen płodowy czy markery zapalne pozwalają precyzyjniej oszacować ryzyko.
Zapobieganie przedwczesnemu porodowi – strategie na 2025
- Progesteron: żel dopochwowy lub zastrzyk depot zmniejsza ryzyko o ≈ 40 % u kobiet z krótką szyjką macicy.
- Cerklage / pessarium: mechaniczne wzmocnienie szyjki macicy.
- Badania przesiewowe w kierunku infekcji: testy na BV, GBS i CMV z wczesnym leczeniem.
- Optymalizacja leczenia chorób przewlekłych (ciśnienie, poziom cukru, tarczyca).
- Redukcja stresu, zaprzestanie palenia i picia alkoholu, zbilansowana dieta.
Ostra groźba przedwczesnego porodu: co robić?
Zaleca się tokolityki, aby opóźnić poród o co najmniej 48 godzin i uzyskać czas na podanie kortykosteroidów. Wytyczne WHO potwierdzają, że betametazon zmniejsza powikłania oddechowe u wcześniaków.
Nowoczesna neonatologia i więź rodzinna
Centra perinatalne poziomu III stosują:
- Delikatną wentylację (nCPAP, HFNC) z niskimi ciśnieniami szczytowymi
- Zaawansowane inkubatory z fototerapią i redukcją hałasu
- Banki mleka kobiecego i indywidualne dostosowanie żywienia
- Ścisłą profilaktykę zakażeń (systemy zamkniętej opieki)
Metoda kangura: codzienny kontakt „skóra do skóry” stabilizuje oddech i temperaturę oraz wzmacnia więź rodzic–dziecko.
Prognoza i opieka długoterminowa
Dzięki wczesnej, interdyscyplinarnej rehabilitacji ponad 90 % dzieci urodzonych umiarkowanie przedwcześnie osiąga normalny poziom szkolny. Najczęstsze wyzwania to:
- Opóźnienia w rozwoju motoryki małej
- Problemy wzrokowe i słuchowe – wymagające regularnych badań
- Przewlekłe choroby układu oddechowego (BPD, astma)
- Trudności w koncentracji i uczeniu się
Badania i przyszłość
Testy immunoprofilu: mają przewidywać ryzyko przed 20. tygodniem.
Sztuczna macica: badania na zwierzętach wydłużyły „czas w macicy” aż o 28 dni poza organizm matki.
Terapię mikrobiomem: wstępne próby badają probiotyki przeciw NEC.
Wsparcie dla rodzin
WHO zbiera międzynarodowe wytyczne i praktyczne poradniki dla rodzin wcześniaków. Grupy wsparcia, konsultantki laktacyjne i programy wczesnej interwencji oferują pomoc w opiece po porodzie.
Podsumowanie
Nie wszystkie przedwczesne porody da się zapobiec, ale znajomość czynników ryzyka, reagowanie na sygnały ostrzegawcze i stosowanie nowoczesnych terapii znacząco poprawiają przeżywalność i rozwój wcześniaków.