Voor veel stellen in Nederland die moeite hebben om zwanger te worden, is een spermiogram de eerste concrete stap om de mannelijke vruchtbaarheid in kaart te brengen. Moderne laboratoria werken digitaal volgens de WHO-richtlijnen en brengen aantallen, beweging en vorm van zaadcellen nauwkeurig in kaart. In deze gids lees je hoe het spermiogram verloopt, wat het kost, welke WHO-referentiewaarden gelden en welke wetenschappelijk onderbouwde maatregelen je kunt nemen om je spermakwaliteit te verbeteren.
Wat is een spermiogram?
Een spermiogram is een laboratoriumonderzoek om de mannelijke vruchtbaarheid te beoordelen. Er worden onder meer de volgende parameters gemeten:
- Spermaconcentratie – aantal zaadcellen per milliliter
- Motiliteit – percentage beweeglijke (progressieve en niet-progressieve) zaadcellen
- Morfologie – percentage normaal gevormde zaadcellen
- Volume – totale hoeveelheid ejaculaat
- Vitaliteit – percentage levende zaadcellen
- pH – zuurgraad/verzadiging, geeft mogelijke ontstekingen aan
- Leukocyten – verhoogde waarden kunnen wijzen op infectie
Samen vormen deze waarden een betrouwbaar beeld van je vruchtbaarheidspotentieel.
Wanneer is een spermiogram zinvol?
Richtlijnen van de European Association of Urology adviseren om na 12 maanden regelmatig onbeschermd vrijen zonder zwangerschap een spermiogram te laten doen; bij vrouwelijke leeftijd > 35 jaar kan dat al na 6 maanden. Vroeger testen is verstandig bij:
- Varicocele of eerdere operatie aan de teelballen
- Niet-ingedaalde testikels in de kindertijd
- Voorgaande chemotherapie of bestraling
- Herhaalde miskramen bij de partner
- Aanwijzingen voor hormonale afwijkingen
Spermiogram – kosten en vergoeding
In Nederland kost een spermiogram doorgaans tussen de € 60 en € 90. De basisverzekering vergoedt de kosten volledig via je zorgverlener; er geldt wel het eigen risico. Veel klinieken bieden een tweede analyse tegen gereduceerd tarief als onderdeel van een fertiliteitspakket.
Procedure: voorbereiding en monsterafname
Voorbereiding
- 3–5 dagen onthouding (geen zaadlozing)
- 48 uur van te voren geen alcohol, tabak of drugs
- Geen koorts, zware infecties of langdurig saunabezoek
- Voldoende nachtrust en zo min mogelijk stress
Monsterafname
- Was handen en geslachtsdelen met water en milde zeep
- Gebruik geen glijmiddel of gelamineerd condoom, dat verstoort het monster
- Vang het volledige ejaculaat op in het steriele potje
Bij thuisafname houd je het monster op 37 °C (bijvoorbeeld in een binnenzak) en lever je het binnen 60 minuten in bij het laboratorium.
WHO-referentiewaarden (6e editie, 2021)
Volgens het WHO-labmanual gelden als minimale gezonde waarden:
- Volume: ≥ 1,5 mL
- Concentratie: ≥ 15 miljoen/mL
- Totaal aantal: ≥ 39 miljoen per ejaculaat
- Motiliteit (totaal): ≥ 40 %
- Progressieve motiliteit: ≥ 32 %
- Morfologie: ≥ 4 %
- Vitaliteit: ≥ 58 %
- pH: ≥ 7,2
Lager dan deze waarden kan wijzen op verminderde vruchtbaarheid, maar sluit onvruchtbaarheid niet uit.
Labkwaliteit: waar op letten
Betrouwbaarheid begint met een geaccrediteerd laboratorium (ISO 15189) en deelname aan ringonderzoeken. Strikte WHO-protocollen en dubbele onafhankelijke beoordeling minimaliseren meetfouten.
Duur en uitslag
Microscopisch onderzoek duurt 60–120 minuten. De volledige uitslag ontvang je doorgaans binnen 2–4 werkdagen via een beveiligd online portaal, waarna je arts de resultaten met je doorneemt.
Interpretatie van afwijkende waarden
- Oligozoöspermie – te laag sperma-aantal
- Asthenozoöspermie – verminderde motiliteit
- Teratozoöspermie – afwijkende vorm
- Cryptozoöspermie – zeer lage concentratie
- Azoöspermie – geen zaadcellen aangetroffen
Vaak wordt geadviseerd het onderzoek na zes weken te herhalen om natuurlijke variatie uit te sluiten.
Veelvoorkomende oorzaken van verminderde kwaliteit
- Hormonale disbalans (testosteron, FSH, LH, prolactine)
- Genetische factoren (bijv. Klinefelter-syndroom)
- Infecties (chlamydia, orchitis)
- Leefstijl: roken, alcohol, overgewicht, chronische stress
- Omgevingsfactoren: hitte, pesticiden, chemische stoffen
Ook koorts of sommige medicijnen kunnen de spermaparameters tijdelijk verlagen.
6 bewezen tips om spermakwaliteit te verbeteren
- Voeding: antioxidanten (vitaminen C, E, zink), omega-3, veel groenten en fruit
- Beweging: regelmatige matige inspanning; vermijd overmatige hitte (lang fietsen, sauna)
- Stoppen met roken en matigen van alcohol: minder toxines
- Stressreductie: meditatie, yoga, ademhalingsoefeningen
- Teelballen koel houden: loszittend ondergoed, geen laptop op schoot
- Supplementen: co-enzym Q10, L-carnitine kunnen helpen—raadpleeg eerst je arts
Een meta-analyse ( Nagy et al., 2021) bevestigt dat dit soort leefstijlinterventies het sperma-aantal en de motiliteit significant verbetert.
Aanvullend onderzoek & fertiliteitsbehandelingen
Bij duidelijke afwijkingen kan je uroloog of fertiliteitsspecialist adviseren:
- Uitgebreid hormoononderzoek
- Genetisch onderzoek (karyotype, Y-chromosoom microdeleties)
- Scrotale echografie
- DNA-fragmentatie test
- Chirurgische spermavoorziening (TESE/MESA) bij azoöspermie
Assisterende technieken zoals IVF of ICSI kunnen vaak vruchtbaarheidsproblemen bij de man omzeilen.
Normale uitslag – wat nu?
Een normale uitslag sluit de meeste mannelijke oorzaken uit. Blijft zwangerschap uit, dan is onderzoek bij de vrouwelijke partner (cyclusmonitoring, hormoonbepaling, postcoïtale test) de volgende stap. Een fertiliteitsspecialist kan de vervolgstappen coördineren.
Conclusie
Een spermiogram geeft objectieve cijfers over je vruchtbaarheidspotentieel. Afwijkingen kun je vaak aanpakken met leefstijlveranderingen, gerichte therapie en zo nodig vruchtbaarheidsbehandelingen. Bij normale waarden is een gecombineerde benadering van beide partners de beste route: vruchtbaarheid is teamwork.