Mannelijke onvruchtbaarheid verwijst naar het verminderde vermogen van een man om een kind te verwekken. Het wordt vastgesteld wanneer, ondanks geen aantoonbare problemen bij de vrouwelijke partner, een zwangerschap uitblijft of herhaalde zaadanalyses abnormale resultaten tonen. Mannen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40% van alle onvruchtbaarheidsgevallen bij koppels.
Primaire en secundaire infertiliteit
Primaire infertiliteit duidt op koppels die nog nooit zwanger zijn geworden.
Sekundaire infertiliteit betreft koppels die eerder zwanger zijn geweest maar nu niet opnieuw kunnen concepteren.
Belangrijkste oorzaken
De meest voorkomende factoren vallen in de volgende categorieën:
1. Varicocèle
Uitgezette aderen in de balzak veroorzaken warmteophoping, wat de ontwikkeling van zaadcellen schaadt.
- Diagnose: scrotale echografie of lichamelijk onderzoek (EAU-richtlijn).
- Behandeling: microchirurgische ligatie of percutane embolisatie.
2. Hormonale stoornissen
Te lage testosteronspiegels (hypogonadisme) of verstoorde LH/FSH-waarden kunnen de zaadproductie belemmeren.
- Diagnose: bloedonderzoek naar testosteron, LH, FSH en TSH (PubMed 2016).
- Behandeling: hormoonvervangingstherapie of bijstelling van medicatie.
3. Genetische oorzaken
Chromosomale afwijkingen (bijvoorbeeld Klinefelter-syndroom) of microdeleties op het Y-chromosoom verminderen vaak zowel het aantal als de kwaliteit van zaadcellen.
- Diagnose: karyotypering en PCR-tests (PubMed 2013).
- Advies: genetische counseling bij familieplanning.
4. Infecties
Infecties zoals chlamydia, gonorroe of bof kunnen de zaadleiders en testikels ontsteken.
- Diagnose: uitstrijkje of urinetest en antistoftests (CDC STI-richtlijnen).
- Behandeling: snelle start van antibiotica of antivirale therapie.
5. Ejaculatie- en erectiestoornissen
Retrograde ejaculatie of erectiestoornissen kunnen een correcte zaadlozing verhinderen.
- Diagnose: urologisch en seksuologisch onderzoek.
- Behandeling: PDE5-remmers, injectietherapie of psychoseksuele begeleiding.
6. Metabole aandoeningen
Diabetes, obesitas en chronische lever- of nierziekten verstoren de hormoonbalans en spermatogenese.
- Diagnose: bloedglucose- en lipidenonderzoek, BMI-analyse.
- Behandeling: leefstijlverandering, gewichtsmanagement en optimale zorg voor onderliggende aandoeningen.
7. Gewicht en voeding
Overmatig lichaamsvet kan oestrogeen verhogen en testosteron verlagen. Een voedzaam dieet ondersteunt een gezonde zaadkwaliteit.
- Rijk aan antioxidanten: bessen, noten, bladgroenten (vitamines C en E, zink, selenium).
- Gebalanceerde macronutriënten: hoogwaardige eiwitten en volkorenproducten.
8. Milieu- en beroepsfactoren
Chemicaliën, oplosmiddelen, zware metalen en langdurige warmteblootstelling kunnen testikelweefsel beschadigen.
- Draag beschermende kleding in laboratoria of bij pesticidencontact.
- Vermijd hete baden of sauna’s voorafgaand aan het inleveren van een zaadmonster.
9. SpermDNA-schade
Oxidatieve stress kan leiden tot DNA-fragmentatie in zaadcellen, wat de bevruchtingskansen vermindert.
- Diagnose: DNA-fragmentatietest.
- Behandeling: antioxidantensuppletie (vitamines C en E, zink, selenium) en stressmanagement.
10. Aangeboren afwijkingen
Cryptorchidisme of aangeboren afwijkingen van de zaadleiders kunnen de vruchtbaarheid beperken.
- Diagnose: anamnese en lichamelijk onderzoek.
- Behandeling: chirurgische correctie of geassisteerde voortplantingstechnieken.
Leefstijlaanbevelingen
Naast medische behandeling kunnen gezonde leefgewoonten de vruchtbaarheid aanzienlijk verbeteren.
- Beweging: streef naar 150 minuten matige aerobe activiteit per week om de doorbloeding en hormonale balans te verbeteren.
- Voeding: zorg voor voldoende fruit, groenten, noten en volkorenproducten voor essentiële voedingsstoffen.
- Gewichtsmanagement: behoud een BMI tussen 20 en 25 om ontstekingen te verminderen en testosteron te optimaliseren.
- Slapen & stress: slaap 7–8 uur per nacht en pas ontspanningstechnieken toe om cortisol te verlagen en spermatogenese te bevorderen.
Diagnostisch onderzoek
- Sperma-analyse volgens WHO-richtlijnen
- Hormoonprofiel (testosteron, LH, FSH, TSH, prolactine)
- Andrologische echografie
- Infectiescreening (chlamydia, gonorroe, bof)
- Genetisch onderzoek bij afwijkende uitslagen
- Varicocèle-beoordeling
Behandeling en voortplantingstechnieken
Chirurgische opties, hormoontherapie en procedures zoals ICSI of IVF bieden extra mogelijkheden. Bij ICSI wordt een zaadcel direct in de eicel geïnjecteerd—bijzonder effectief bij een laag zaadceltal (Studie 2018).
Praktische checklist
- Bereid uw zaadmonster en bijbehorende testuitslagen voor
- Neem hormonale en echografie-uitslagen mee naar uw afspraak
- Plan afspraken met een uroloog en een androloog
- Controleer uw zorgverzekering en vergoedingsmogelijkheden
Conclusie
Mannelijke onvruchtbaarheid is complex maar vaak behandelbaar. Een grondig onderzoek, een gepersonaliseerd behandelplan en gezonde leefgewoonten kunnen de vruchtbaarheid aanzienlijk verbeteren. Zoek tijdig specialistische hulp en maak gebruik van moderne technieken om uw gezinswens te vervullen.