Mannelijke onvruchtbaarheid betekent niet dat een kinderwens onvervuld moet blijven. Door de meest voorkomende oorzaken te kennen en tijdig medisch advies in te winnen, kun je veel doen voor je vruchtbaarheid. Of het nu gaat om aanpassingen in de levensstijl, medische behandelingen of een combinatie van beide – de moderne geneeskunde biedt talrijke mogelijkheden. Het is cruciaal om open te zijn over het onderwerp en passende ondersteuning te zoeken, zodat de droom van een eigen kind binnen handbereik komt.
1. Varicocele
Een varicocele is een uitbreiding van de aderen in het scrotum (vergelijkbaar met spataderen in de benen). Het leidt tot een verstoorde bloedafvoer, oververhitting van de testikels en daardoor vaak tot een verminderde spermakwaliteit.
Tekenen: Vaak is een vergrote of gekromde ader in de testikel voelbaar, soms vergezeld van een dof trekgevoel.
Wat te doen?: Een uroloog kan via een echografie vaststellen of er een varicocele aanwezig is. In ernstige gevallen kan een kleine operatieve ingreep of een embolisatie helpen om de bloedstroom te normaliseren.
2. Hormonale stoornissen
De hormonhuishouding is cruciaal voor de spermaproductie. Een tekort aan testosteron (hypogonadisme) of onevenwichtigheden van andere hormonen (bijv. LH, FSH, schildklierhormonen) kunnen de vruchtbaarheid beïnvloeden.
Tekenen: Verminderde libido, vermoeidheid, minder spierkracht of toegenomen buikvet kunnen wijzen op een testosterontekort.
Wat te doen?: Een eenvoudige bloedtest geeft inzicht in de hormoonwaarden. Afhankelijk van de oorzaak (bijv. genetisch, medicamenteus of ziektegerelateerd) kan een passende therapie – van hormoonsubstitutie tot aanpassing van bepaalde medicijnen – helpen.
3. Genetische factoren
Bepaalde aangeboren veranderingen (bijv. het Klinefelter-syndroom of veranderingen aan het Y-chromosoom) kunnen leiden tot sterk verminderde of zelfs ontbrekende spermaproductie.
Tekenen: Vaak worden genetische oorzaken pas ontdekt bij een onbevredigde kinderwens, omdat er vaak geen duidelijke uiterlijke symptomen zijn.
Wat te doen?: Bij sterk verminderde spermiogrammen raden specialisten vaak een gentest aan. Samen met een humangeneticus kan verdere gezinsplanning besproken worden.
4. Infecties
Seksueel overdraagbare infecties (bijv. chlamydia, gonorroe) of bof op volwassen leeftijd kunnen de zaadleiders blokkeren of het teeltestikkelweefsel beschadigen.
Tekenen: Brandend gevoel bij het plassen, afscheiding of pijn in de testikels kunnen waarschuwingssignalen zijn. Bij een bof-infectie op volwassen leeftijd zijn vaak gezwollen speekselklieren zichtbaar, en kan het de testikels aantasten.
Wat te doen?: Bij vermoeden van een infectie moet je zeker een arts raadplegen en een test laten uitvoeren. Vroege behandeling met antibiotica kan vervolgschade voorkomen.
5. Ejakulatie- en erectieproblemen
Het probleem is niet altijd de kwaliteit van de sperma. Soms vindt er geen succesvolle overdracht van de sperma plaats. Retrograde ejaculatie (waarbij het sperma in de blaas terechtkomt in plaats van naar buiten) of erectieproblemen kunnen de natuurlijke weg naar bevruchting blokkeren.
Tekenen: Uitblijvende zaadlozing, geringe ejaculaathoeveelheid of erectieproblemen.
Wat te doen?: Een medische evaluatie (uroloog, androloog) is belangrijk. Afhankelijk van de oorzaak helpen medicijnen, fysische therapieën of psychologische ondersteuning.
6. Levensstijl-factoren
Roken, alcohol en drugs hebben bewezen negatieve effecten op de spermakwaliteit. Roken vermindert bijvoorbeeld de beweeglijkheid van de sperma, terwijl alcohol de hormonhuishouding verstoort en bepaalde drugs de testosteronproductie verminderen. Aanhoudende stress verhoogt bovendien het cortisolniveau, wat de vruchtbaarheid verder kan beïnvloeden.
Tekenen: Vaak geen directe lichamelijke waarschuwingssignalen – de beperkingen komen vaak pas naar voren in het spermiogram of door een onbevredigde kinderwens.
Wat te doen?: Verminder of vermijd nicotine, alcohol en illegale stoffen. Zorg voor regelmatige herstelfasen en integreer stressmanagement in je dagelijkse routine (bijv. sport, ontspanningstechnieken, voldoende slaap).
7. Overgewicht en voeding
Overgewicht verandert het hormoonniveau: Het aandeel oestrogeen stijgt, terwijl testosteron daalt. Ernstig overgewicht (obesitas) kan bovendien bijziektes zoals diabetes of hoge bloeddruk veroorzaken, die eveneens de vruchtbaarheid verminderen.
Tekenen: Een Body-Mass-Index (BMI) boven 25 wordt als overgewicht beschouwd, vanaf 30 als obesitas.
Wat te doen?: Kies voor een uitgebalanceerd dieet met veel fruit, groenten en hoogwaardige eiwitten. Matige, maar regelmatige lichaamsbeweging (2–3 keer per week) en langzaam, gezond afvallen bevorderen je vruchtbaarheid.
8. Milieu-factoren en schadelijke stoffen
Bepaalde milieuverontreinigingen (bijv. pesticiden, oplosmiddelen, zware metalen) evenals straling (bijv. röntgenstralen, extreem hoge temperaturen) kunnen de spermakwaliteit op de lange termijn verminderen.
Tekenen: Vaak zijn er geen directe symptomen merkbaar. Wie beroepsmatig veel met chemicaliën of straling in contact komt, loopt echter een hoger risico.
Wat te doen?: Zorg voor voldoende beschermingsmaatregelen op het werk, bijvoorbeeld door geschikte kleding of maskers te dragen. Vermijd indien mogelijk te frequente sauna's of langdurige hete baden en bewaar elektronische apparaten niet permanent in de buurt van je broekzak.
9. Sperma-DNA-schade
Ook als er voldoende sperma aanwezig is, kan hun DNA zo sterk beschadigd zijn dat ze geen succesvolle bevruchting mogelijk maken. Oxidatieve stress ontstaat wanneer vrije radicalen in het lichaam de overhand krijgen – bevorderd door roken, ongezonde voeding, milieuverontreinigingen of chronische ziekten.
Tekenen: Wordt meestal pas ontdekt bij speciale spermiogram-tests of verdere vruchtbaarheidsonderzoeken.
Wat te doen?: Een dieet rijk aan antioxidanten (bijv. vitamine C en E, zink, selenium) kan helpen vrije radicalen te neutraliseren. Stop met roken, verminder stress en vermijd overmatige hitte en schadelijke stoffen.
10. Aangeboren misvormingen en ontwikkelingsstoornissen (Minder vaak, maar relevant)
Cryptorchidie – wanneer één of beide testikels niet op tijd naar het scrotum zakken. Deze aandoening wordt bij veel getroffen personen al in de kindertijd gecorrigeerd, maar niet altijd op tijd om latere gevolgen voor de vruchtbaarheid volledig uit te sluiten. Andere misvormingen of littekens in het gebied van de zaadleider kunnen ook de vruchtbaarheid aantasten.
Tekenen: Dit wordt vaak al bij de geboorte of in de kindertijd vastgesteld. Op volwassen leeftijd kan een testikel voelbaar kleiner zijn of minder goed voelbaar zijn.
Wat te doen?: Wie laat of helemaal niet geopereerd is, moet de spermakwaliteit laten controleren. Een uroloog kan nagaan of verdere ingrepen of ondersteunende maatregelen zinvol zijn.
Conclusie
Mannelijke onvruchtbaarheid betekent niet dat een kinderwens onvervuld moet blijven. Door de meest voorkomende oorzaken te kennen en tijdig medisch advies in te winnen, kun je veel doen voor je vruchtbaarheid. Of het nu gaat om aanpassingen in de levensstijl, medische behandelingen of een combinatie van beide – de moderne geneeskunde biedt talrijke mogelijkheden. Het is cruciaal om open te zijn over het onderwerp en passende ondersteuning te zoeken, zodat de droom van een eigen kind binnen handbereik komt.