Wanneer de langverwachte zwangerschap maand na maand uitblijft, kan dit voor veel vrouwen zeer belastend zijn. Volgens schattingen worstelen ongeveer 10 tot 15 procent van alle stellen met vruchtbaarheidsproblemen. De oorzaken van vrouwelijke onvruchtbaarheid zijn divers en variëren van hormonale stoornissen tot anatomische veranderingen. Hieronder lees je meer over de tien meest voorkomende oorzaken en hoe je waarschuwingssignalen vroegtijdig kunt herkennen.
1. Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
Het polycysteus ovariumsyndroom is een veelvoorkomende oorzaak van menstruatiestoornissen en uitblijvende ovulaties. In de eierstokken vormen zich kleine cysten die het normale rijpingsproces van de eicellen kunnen verstoren. PCOS gaat vaak gepaard met een verhoogd niveau van mannelijke hormonen (androgenen), wat zich kan uiten in acne en verhoogde haargroei.
Tekenen: Onregelmatige of ontbrekende menstruatie, gewichtstoename, acne, toegenomen lichaamsbeharing.
Wat te doen?: Met behulp van bloedtesten en echografie kan een gynaecoloog de diagnose stellen. Vaak helpen aanpassingen in de levensstijl (bijv. gewichtsverlies, sport) en een aangepaste hormoontherapie om de cyclus te stabiliseren en de vruchtbaarheid te verhogen.
2. Ovulatiestoornissen buiten PCOS
Ook zonder PCOS kunnen menstruatiestoornissen optreden waarbij de ovulatie onregelmatig of helemaal niet plaatsvindt. Voorbeelden hiervan zijn schildklierfunctiestoornissen, over- of ondergewicht en stress, maar ook een verhoogde prolactineproductie (hyperprolactinemie) kan het hormonale evenwicht gevoelig verstoren.
Tekenen: Uitblijvende menstruatie (amenorroe), extreem onregelmatige cycli, stemmingswisselingen, tekenen van schildklierdisfunctie (bijv. haaruitval, gewichtsschommelingen).
Wat te doen?: Een uitgebreide hormoononderzoek en eventueel schildklierfunctietesten geven inzicht. Afhankelijk van de diagnose kunnen medicijnen (bijv. ovulatie-inductors) of de behandeling van de onderliggende aandoening (bijv. schildkliermedicatie) helpen.
3. Endometriose
Bij endometriose groeien cellen die lijken op het baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder – bijvoorbeeld op de eierstokken, de eileiders of in de buikholte. Daar kunnen ze ontstekingen en adhesies veroorzaken die de rijping van de eicel, de bevruchting en de innesteling van het embryo belemmeren.
Tekenen: Hevige menstruatiepijn, pijn tijdens het vrijen, chronische bekkenpijn.
Wat te doen?: Een nauwkeurige diagnose wordt meestal gesteld via echografie en/of laparoscopy. Operatieve ingrepen en hormoontherapieën kunnen de klachten verlichten en de kansen op een succesvolle zwangerschap verbeteren.
4. Geblokkeerde of beschadigde eileiders (tubefactor)
De eileiders zijn essentieel zodat de eicel na de ovulatie naar de baarmoeder kan worden getransporteerd. Zijn ze geblokkeerd of beschadigd, kunnen de zaadcellen de eicel niet bereiken of kan het embryo niet verder worden getransporteerd. Veelvoorkomende oorzaken zijn infecties (bijv. door chlamydia) of adhesies na operaties.
Tekenen: Vaak asymptomatisch, wordt meestal pas ontdekt tijdens een vruchtbaarheidsonderzoek (bijv. hysterosalpingografie).
Wat te doen?: Afhankelijk van de situatie kunnen operatieve ingrepen de doorgankelijkheid herstellen. In ernstige gevallen is kunstmatige voortplanting (bijv. IVF) een alternatief.
5. Myomen en aangeboren baarmoederafwijkingen
Myomen zijn goedaardige tumoren in of aan de baarmoeder die de baarmoeder kunnen vervormen en de innesteling van de bevruchte eicel kunnen bemoeilijken. Aangeboren misvormingen (bijv. een gespleten baarmoeder) belemmeren eveneens de ruimte voor de ontwikkeling van het embryo.
Tekenen: Hevige of langdurige menstruatiebloedingen, pijn in de onderbuik, drukgevoel in het bekken.
Wat te doen?: Een echografie geeft duidelijkheid over de ligging en grootte van myomen of misvormingen. Een operatieve correctie kan de vruchtbaarheid vaak aanzienlijk verbeteren.
6. Infecties en ontstekingen
Chronische infecties – bijvoorbeeld door seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia of gonorroe – kunnen leiden tot een zogenaamde bekkenontsteking (Pelvic Inflammatory Disease, PID) en de eileiders of baarmoeder blijvend beschadigen. Ook een onbehandelde endometritis (ontsteking van het baarmoederslijmvlies) kan de vruchtbaarheid verminderen.
Tekenen: Onderbuikpijn, ongebruikelijk afscheiding, koorts (bij acute ontstekingen). Vaak echter ook een asymptomatisch verloop.
Wat te doen?: Bij vermoeden van een infectie is snel artsenbezoek belangrijk. Antibioticabehandelingen of gerichte therapieën kunnen complicaties voorkomen.
7. Leeftijd en eicelkwaliteit
Met de leeftijd neemt het aantal en de kwaliteit van de eicellen af. Vanaf ongeveer 35 jaar daalt de vruchtbaarheid van vrouwen merkbaar, en neemt het risico op miskramen of chromosomale afwijkingen toe.
Tekenen: Geen directe symptomen, eerder statistische en hormonale veranderingen (bijv. lage AMH-waarde).
Wat te doen?: Vroegtijdige gezinsplanning kan helpen. Wie de kinderwens wil uitstellen, heeft de mogelijkheid van Social Freezing (eicelbewaring). Daarnaast zijn er behandelingen in vruchtbaarheidsklinieken die de leeftijd deels kunnen compenseren.
8. Genetische en immunologische oorzaken
Sommige vrouwen dragen genetische veranderingen in zich die een normale eicel- of embryo-ontwikkeling belemmeren. Ook immunologische factoren, zoals auto-immuunziekten (bijv. lupus, antiphospholipidensyndroom), kunnen ervoor zorgen dat het lichaam de innesteling of het behoud van de zwangerschap bemoeilijkt.
Tekenen: Vaak geen concrete, in het dagelijks leven merkbare symptomen. Bij auto-immuunziekten treden echter vaak symptomen op zoals vermoeidheid, gewrichtspijn of huidveranderingen.
Wat te doen?: Specifieke bloedtesten en genetische onderzoeken helpen bij de diagnose. Een nauwgezette begeleiding door specialisten en aangepaste therapieën (bijv. bloedverdunners bij antiphospholipidensyndroom) verhogen vaak de kansen op een zwangerschap.
9. Levensstijl en gewicht
Over- of ondergewicht evenals een algemeen ongezonde levensstijl (bijv. roken, hoog alcoholgebruik, chronische stress) kunnen de cyclus en hormoonproductie blijvend verstoren. Vooral een extreem caloriegebrek of aanhoudende stress leiden bij sommige vrouwen tot het volledig uitblijven van de ovulatie.
Tekenen: Onregelmatige bloedingen, ontbrekende ovulatie, energietekort, concentratieproblemen.
Wat te doen?: Een uitgebalanceerd dieet, stressreductie, voldoende slaap en het vermijden van nicotine en overmatig alcohol zijn basisprincipes voor een gezonde vruchtbaarheid.
10. Onverklaarde (idiopathische) onvruchtbaarheid
Ondanks uitgebreide onderzoeken, onopvallende hormoonwaarden en intacte eileiders vinden bij sommige vrouwen geen duidelijke redenen voor het uitblijven van een zwangerschap. Deze vorm van onvruchtbaarheid is bijzonder belastend omdat er ogenschijnlijk geen concrete oorzaak is.
Tekenen: Normale cyclus, geen opvallende laboratorium- of echografische bevindingen, maar geen zwangerschap.
Wat te doen?: Kinderwensbehandelingen zoals in-vitrofertilisatie (IVF) of inseminaties (IUI) kunnen vaak toch succesvol zijn. Een second opinion of overstap naar een gespecialiseerd vruchtbaarheidscentrum is in veel gevallen de moeite waard.
Conclusie
Vrouwelijke onvruchtbaarheid kan tal van oorzaken hebben – van hormonale stoornissen tot structurele en genetische factoren. De moderne geneeskunde biedt echter diverse diagnostische en therapeutische opties, waardoor in veel gevallen een succesvolle zwangerschap mogelijk is. Het is belangrijk om vroegtijdig advies in te winnen en indien nodig de levensstijl aan te passen. Open communicatie met de partner, een vertrouwensband met de arts of gynaecoloog en eventueel psychologische ondersteuning kunnen daarnaast helpen om de vaak uitdagende weg naar het gewenste kind te bewandelen.