Η υπογονιμότητα ορίζεται ως η αδυναμία επίτευξης εγκυμοσύνης μετά από 12 μήνες τακτικής, μη προστατευμένης επαφής. Περίπου το 15% των ζευγαριών στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας – στο 50% των περιπτώσεων η αιτία εντοπίζεται στη γυναίκα.
Ορισμός: Πρωτοπαθής vs. δευτεροπαθής υπογονιμότητα
Πρωτοπαθής: Ποτέ δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη.
Δευτεροπαθής: Υπογονιμότητα μετά από προηγούμενη εγκυμοσύνη.
Κύριες αιτίες
Οι αιτίες διακρίνονται σε ορμονικές, ανατομικές, γενετικές και περιβαλλοντικές.
1. Πολυκυστικές ωοθήκες (PCOS)
Το PCOS αφορά το 6–10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας στην Ελλάδα. Η αντίσταση στην ινσουλίνη και τα αυξημένα ανδρογόνα προκαλούν ακανόνιστους ή ανύπαρκτους κύκλους.
- Διάγνωση: Κριτήρια Ρότερνταμ – ακανόνιστοι κύκλοι, υπερανδρογοναιμία, πολυκυστικές ωοθήκες στον υπέρηχο.
- Θεραπεία:
- Απώλεια βάρους 5–10% μειώνει τα ανδρογόνα.
- Μετφορμίνη βελτιώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη.
- Λετροζόλη αυξάνει το ποσοστό ζωντανών γεννήσεων (27,5% έναντι 19,1% με κλομιφαίνη).
2. Διαταραχές ωορρηξίας χωρίς PCOS
Διαταραχές του θυρεοειδούς (υπο- ή υπερθυρεοειδισμός) και υπερπρολακτιναιμία εμποδίζουν την ωορρηξία.
- Διάγνωση: TSH, fT3/fT4, προλακτίνη (ημέρες 2–5 του κύκλου).
- Θεραπεία: Θυροξίνη για υποθυρεοειδισμό, βρωμοκρυπτίνη για υπερπρολακτιναιμία.
3. Ενδομητρίωση
Η ενδομητρίωση προκαλεί φλεγμονή και συμφύσεις στη λεκάνη, μειώνοντας τη γονιμότητα.
- Διάγνωση: Λαπαροσκόπηση με ιστολογική επιβεβαίωση.
- Θεραπεία: Ελάχιστα επεμβατική αφαίρεση αυξάνει το ποσοστό εγκυμοσύνης κατά 20–30%.
4. Παράγοντας σαλπίγγων
Συμφύσεις ή στενώσεις των σαλπίγγων, συχνά μετά από λοιμώξεις, εμποδίζουν τη μεταφορά του ωαρίου.
- Διάγνωση: Υστεροσαλπιγγογραφία (ευαισθησία 65–95%).
- Θεραπεία: Υδροτουμπάτιση ή χειρουργική αποκατάσταση, IVF σε σοβαρές περιπτώσεις.
5. Ανατομικές ανωμαλίες και ινομυώματα
Δυσμορφίες της μήτρας και ινομυώματα δυσχεραίνουν την εμφύτευση.
- Διάγνωση: 3D υπέρηχος, υστεροσκόπηση.
- Θεραπεία: Υστεροσκοπική αφαίρεση αυξάνει το ποσοστό ζωντανών γεννήσεων κατά 30–40%.
6. Γενετικοί και ανοσολογικοί παράγοντες
Χρωμοσωμικές ανωμαλίες και αντισώματα κατά φωσφολιπιδίων εμποδίζουν την εμφύτευση.
- Διάγνωση: Καρυότυπος, έλεγχος αυτοαντισωμάτων.
- Θεραπεία: Χαμηλή δόση ηπαρίνης και ασπιρίνης αυξάνει την εμφύτευση σε APS.
7. Ιδιοπαθής υπογονιμότητα
Σε 15% των περιπτώσεων δεν εντοπίζεται αιτία. IUI (10–15% επιτυχία/κύκλο) ή IVF (30–35% επιτυχία/κύκλο) είναι οι κύριες επιλογές.
8. Ανδρικός παράγοντας
Στο 40% των ζευγαριών υπάρχει ανδρική συνεισφορά στην υπογονιμότητα.
- Σπερμοδιάγραμμα: ≥15 εκατ./ml, κινητικότητα >40%, μορφολογία >4%.
Διαγνωστικά βήματα
- Λήψη ιστορικού και καταγραφή κύκλου
- Ορμονικό προφίλ (FSH, LH, AMH, TSH, προλακτίνη, οιστραδιόλη)
- Διακολπικός υπέρηχος (ωοθήκες, μήτρα, κύστεις)
- Υστεροσαλπιγγογραφία (σαλπιγγική διαβατότητα)
- Λαπαροσκόπηση για ενδομητρίωση ή συμφύσεις
- Γενετικός έλεγχος σε επαναλαμβανόμενες αποβολές
Ποσοστά επιτυχίας ανά ηλικία
- <35 ετών: 30% ζωντανές γεννήσεις/εμβρυομεταφορά
- 35–39 ετών: 20%
- >40 ετών: 10%
Υποβοηθούμενες μέθοδοι: IUI vs. IVF
IUI: 10–15% επιτυχία/κύκλο
IVF: 25–35% ζωντανές γεννήσεις/κύκλο
Πότε να ξεκινήσετε έλεγχο
– Γυναίκες >35 ετών: μετά από 6 μήνες προσπάθειας
– Γυναίκες <35 ετών: μετά από 12 μήνες προσπάθειας
Πρακτική λίστα ελέγχου
- Καταγραφή κύκλου (θερμοκρασία, τραχηλική βλέννα, συμπτώματα ωορρηξίας)
- Συγκέντρωση ιατρικών εξετάσεων και φαρμάκων
- Ραντεβού για υπέρηχο και HSG
- Έλεγχος ασφαλιστικής κάλυψης
Τρόπος ζωής και διατροφή
Ιδανικό BMI 20–24 και μεσογειακή διατροφή ενισχύουν τη γονιμότητα.
- 400 μg φολικού οξέος/ημέρα και 1 g ωμέγα-3
- 150 λεπτά μέτριας άσκησης/εβδομάδα
- Αποφυγή τρανς λιπαρών και επεξεργασμένων τροφίμων
Περιβαλλοντικοί παράγοντες και τοξίνες
Διαταράκτες ορμονών όπως BPA και φθαλικές ενώσεις μειώνουν την ποιότητα των ωαρίων.
- Χρήση γυάλινων ή ανοξείδωτων δοχείων αντί για πλαστικά
- Βιολογικά τρόφιμα για μείωση φυτοφαρμάκων
- Φιλτραρισμένο νερό για προστασία από βαρέα μέταλλα
Συμπέρασμα
Η γυναικεία υπογονιμότητα είναι πολυπαραγοντική αλλά συχνά αντιμετωπίσιμη. Η σωστή διάγνωση, η εξατομικευμένη θεραπεία και οι αλλαγές στον τρόπο ζωής αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες εγκυμοσύνης στην Ελλάδα. Συνεργαστείτε με εξειδικευμένο κέντρο γονιμότητας και ακολουθήστε τις επιστημονικές οδηγίες.