Νομικές πληροφορίες για τη δωρεά σπέρματος στην Ελλάδα 2025: κανόνες, ευθύνες & συνηθισμένες παγίδες

Φωτογραφία του συγγραφέα
Ζάππελφιλιπ Μαρξ•
Έλληνας δότης κρατά αποστειρωμένο δοχείο δείγματος σε αδειοδοτημένο εργαστήριο

Η δωρεά σπέρματος στην Ελλάδα είναι νόμιμη και αυστηρά ρυθμισμένη. Ο οδηγός αυτός εξηγεί τι επιτρέπεται και τι όχι, πώς διαφέρει η θεραπεία σε αδειοδοτημένη μονάδα από «ιδιωτικές/οικιακές» προσπάθειες, ποιοι αναγνωρίζονται ως νομικοί γονείς, ποια δικαιώματα πληροφόρησης έχουν τα πρόσωπα που γεννήθηκαν από δωρεά, καθώς και τα κύρια νομικά/ιατρικά ρίσκα. Παραπέμπουμε απευθείας στην Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, στο ισχύον πλαίσιο (ν. 3305/2005 κ.ά.) και σε επίσημες πηγές για παρένθετη μητρότητα και όρια ηλικίας.

Βασικό νομικό πλαίσιο (Ελλάδα)

Η εφαρμογή τεχνικών ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ) γίνεται σε αδειοδοτημένες μονάδες με κανόνες για άδεια, έλεγχο, συναίνεση και τήρηση αρχείων (ν. 3305/2005· αρμόδια αρχή η ΕΑΙΥΑ). Από το 2022 το ανώτατο όριο ηλικίας πρόσβασης σε ΙΥΑ για γυναίκες αυξήθηκε έως τα 54 (με ειδική διαδικασία 50–54) (ivfathenscenter.gr – Law 4958/2022; EAIYA – οδηγίες για 50–54).

  • Ανωνυμία δότη: Η ελληνική νομοθεσία κατοχυρώνει την ανωνυμία του δότη· γνωστοποιούνται μόνο μη αναγνωριστικά στοιχεία. Η ταυτότητα του δότη δεν αποκαλύπτεται σε λήπτες ή στο παιδί (ενδεικτικά GynCare – άρθρο 1460 ΑΚ; Fertility Clinics Abroad).
  • Όριο οικογενειών ανά δότη: Στην πράξη εφαρμόζεται όριο περίπου 10 οικογενειών ανά δότη στην Ελλάδα (invitra – κανονισμοί; invitra – sperm donation).
  • Αποθήκευση/συναίνεση: Η κρυοσυντήρηση και η χρήση γενετικού υλικού απαιτούν έγγραφες συναινέσεις με τυποποιημένα έντυπα (EAIYA – υπόδειγμα συναίνεσης (PDF)).

Δωρεά μέσω κλινικής vs. ιδιωτική/οικιακή σπερματέγχυση

Αδειοδοτημένη μονάδα ΙΥΑ

  • Νομική γονεϊκότητα: Ο δότης δεν είναι νομικός γονέας. Με ορθά έντυπα συναίνεσης, ο/η σύντροφος μπορεί να αναγνωριστεί ως δεύτερος γονέας (πλαίσιο ν. 3305/2005· LifeClinic – IVF Law).
  • Έλεγχος & ιχνηλασιμότητα: Υποχρεωτικοί έλεγχοι λοιμώξεων, καταγραφή και καταχώριση στην ΕΑΙΥΑ (EAIYA).
  • Όρια χρήσης δότη: Παρακολούθηση για τήρηση ορίου οικογενειών και ενημέρωση για τυχόν γενετικούς κινδύνους (σχετική δημόσια συζήτηση μετά από ευρωπαϊκή υπόθεση το 2025· ενδεικτικά The Guardian, 23/05/2025).

Ιδιωτική/οικιακή σπερματέγχυση

  • Νομικός κίνδυνος: Εκτός αδειοδοτημένης μονάδας λείπει το προβλεπόμενο αποδεικτικό/ιατρικό πλαίσιο. Ενδέχεται να ανακύψουν διαφορές για πατρότητα/γονεϊκή μέριμνα και ζητήματα ευθύνης. Συνιστάται θεραπεία μόνο μέσω αδειοδοτημένης μονάδας.
  • Ιατρικός κίνδυνος: Δεν υπάρχουν υποχρεωτικά τεστ, καραντίνα δείγματος ή ποιοτικός έλεγχος όπως στις κλινικές.

Ποιοι έχουν πρόσβαση σε δωρεά σπέρματος στην Ελλάδα;

Η ΙΥΑ διατίθεται σε έγγαμα και άγαμα ζευγάρια καθώς και σε άγαμες γυναίκες, σύμφωνα με την ισχύουσα πρακτική των μονάδων και το νεότερο ενημερωμένο πλαίσιο πρόσβασης (ενδεικτικά Ovagenesis – Legislation; LifeClinic). Η χρηματοδότηση είναι κατά κανόνα ιδιωτική.

Παρένθετη μητρότητα (Ελλάδα)

Η κυοφορία από παρένθετη μητέρα επιτρέπεται μόνο αλτρουιστικά και με προηγούμενη δικαστική άδεια πριν από τη μεταφορά εμβρύου (άρθρο 1458 ΑΚ, όπως τροπ. με ν. 3089/2002, ν. 3305/2005 και ν. 4272/2014). Με τη δικαστική απόφαση το παιδί καταχωρίζεται ως τέκνο των προτιθέμενων γονέων από τη γέννηση (Greek Law Digest; Amoiridis Law; Nomos – Fertility Law).

Δικαιώματα πληροφόρησης προσώπων που γεννήθηκαν από δωρεά

Η Ελλάδα ισχύει σήμερα καθεστώς ανωνυμίας δότη· διατίθενται μη αναγνωριστικά στοιχεία (υγεία/φαινότυπος). Η διεθνής συζήτηση για δικαίωμα γνώσης ταυτότητας εξελίσσεται, αλλά δεν έχει υιοθετηθεί αντίστοιχη ρύθμιση στην Ελλάδα (βλ. Koukoulis 2023 – Greek Law & anonymity, συγκριτικό πλαίσιο Συμβουλίου Ευρώπης CDCJ 2022 (PDF)).

Ιατρικά πρότυπα & τυπική διαδρομή σε κλινική

Οι αδειοδοτημένες μονάδες ακολουθούν υποχρεωτικά πρωτόκολλα για έλεγχο λοιμώξεων (HIV, ηπατίτιδες B/C, σύφιλη κ.ά.), ανάλυση/κρυοσυντήρηση σπέρματος, συναίνεση και πλήρη τεκμηρίωση. Η ΕΑΙΥΑ εποπτεύει το πλαίσιο (EAIYA).

  1. Ιατρική & νομική ενημέρωση (συμβουλευτική + έντυπα συναίνεσης)
  2. Επιλογή δότη μέσω κλινικής/τράπεζας με επαληθευμένους ελέγχους
  3. Προετοιμασία (παρακολούθηση κύκλου, ενδεχόμενη φαρμακευτική αγωγή)
  4. Θεραπεία (IUI ή IVF/ICSI κατά ένδειξη)
  5. Παρακολούθηση (τεστ κύησης, ενημέρωση αρχείων)

Χρήμα, αποζημιώσεις & πρακτικά

  • Αποζημίωση δότη: Επιτρέπεται αποζημίωση εξόδων, όχι εμπορική πληρωμή (πλαίσιο ΙΥΑ/τράπεζες σπέρματος).
  • Όριο οικογενειών: Στόχος η αποφυγή μεγάλων δικτύων ετεροθαλή αδελφών· εντός Ελλάδας εφαρμόζεται όριο ~10 οικογενειών ανά δότη (invitra).
  • Εξαγωγές/διασυνοριακή χρήση: Η χρήση στο εξωτερικό διέπεται από τους κανόνες της χώρας υποδοχής· διαφέρουν τα όρια και η διαφάνεια (ESHG 2025).

Συνηθισμένες παγίδες – τι να προσέξεις

  • Οικιακές πρακτικές χωρίς κλινική: Χωρίς ελέγχους/τεκμηρίωση αυξάνονται νομικοί και υγειονομικοί κίνδυνοι.
  • Λάθη στα έντυπα συναίνεσης: Ελλιπή/λανθασμένα έντυπα μπορούν να διακινδυνεύσουν τη νομική γονεϊκότητα.
  • Διασυνοριακή χρήση: Ασυμβατότητες κανόνων (όρια οικογενειών, ανωνυμία) δυσχεραίνουν την ιχνηλασιμότητα σε περίπτωση γενετικού κινδύνου (δημοσιευμένη υπόθεση 2025).

Ιδιωτική οργάνωση με RattleStork: checklist συμμόρφωσης (EL)

  • Οργάνωσε το πλάνο ψηφιακά, αλλά εκτέλεσε όλες τις πράξεις μέσω αδειοδοτημένης μονάδας ΙΥΑ (EAIYA).
  • Εξασφάλισε έγγραφες συναινέσεις και πλήρη ιατρική τεκμηρίωση (εξετάσεις/ιχνηλασιμότητα).
  • Ρώτησε ρητά για όριο οικογενειών ανά δότη στην Ελλάδα και για τυχόν χρήση του ίδιου δότη στο εξωτερικό.
Εύρεση δότη και σχεδιασμός θεραπείας στην Ελλάδα με σύνδεση σε αδειοδοτημένες μονάδες
Οργάνωσε ψηφιακά – εφάρμοσε σε αδειοδοτημένο περιβάλλον για μέγιστη νομική & ιατρική ασφάλεια.

Συμπέρασμα

Η Ελλάδα διαθέτει ώριμο και φιλικό πλαίσιο για ΙΥΑ: πρόσβαση μέχρι τα 54, ανωνυμία δότη, αυστηρά πρότυπα ποιότητας και αλτρουιστική παρένθετη μητρότητα με δικαστική άδεια. Η πραγματική ασφάλεια έρχεται με θεραπεία σε κλινική, ακριβείς συναίνεσεις, συνεπή τεκμηρίωση και επαγρύπνηση για τα όρια χρήσης δότη. Για επίκαιρη πληροφόρηση, ξεκίνα από: ΕΑΙΥΑ, Law 4958/2022 – όριο ηλικίας, παρένθετη μητρότητα, όρια οικογενειών/δότη.

Αποποίηση ευθύνης: Το περιεχόμενο του RattleStork παρέχεται μόνο για γενικούς ενημερωτικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Δεν αποτελεί ιατρική, νομική ή επαγγελματική συμβουλή· δεν εγγυάται συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η χρήση των πληροφοριών γίνεται με δική σας ευθύνη. Δείτε τον πλήρη αποποιητικό όρο.

Συχνές ερωτήσεις (FAQ)

Ναι. Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με δωρεά σπέρματος είναι νόμιμη και γίνεται αποκλειστικά σε αδειοδοτημένες μονάδες με αυστηρούς κανόνες ποιότητας, ασφάλειας, ιχνηλασιμότητας και συναίνεσης.

Κατά κανόνα, η δωρεά είναι ανώνυμη. Παρέχονται μόνο μη αναγνωριστικά χαρακτηριστικά του δότη (π.χ. ηλικία, σωματοτυπία, ομάδα αίματος). Τα στοιχεία τηρούνται σε μητρώα, αλλά δεν κοινοποιούνται στους λήπτες ή στο παιδί, πέρα από τα επιτρεπτά μη αναγνωριστικά δεδομένα.

Η πρόσβαση παρέχεται ευρέως: σε ζευγάρια και σε γυναίκες χωρίς σύντροφο, κατόπιν ιατρικής ένδειξης και σύμφωνα με τους όρους της ελληνικής νομοθεσίας και των κανονισμών της αρμόδιας αρχής. Η τελική αποδοχή γίνεται μετά από προέλεγχο και ενημερωμένη συναίνεση.

Ο δότης δεν αποκτά γονικά δικαιώματα ή υποχρεώσεις. Η νομική γονεϊκότητα προσδιορίζεται από το εφαρμοστέο οικογενειακό δίκαιο και τις δηλώσεις/συναινέσεις που υπογράφονται πριν από τη θεραπεία στην κλινική.

Ναι. Η ελληνική ρύθμιση προβλέπει ανώτατο ηλικιακό όριο για τη γυναίκα, το οποίο βρίσκεται στη δεκαετία των 50, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και μετά από ιατρική αξιολόγηση. Η μονάδα ενημερώνει για το ακριβές ισχύον όριο και τυχόν εξαιρέσεις.

Ναι. Υφίσταται αυστηρό εθνικό όριο στον αριθμό οικογενειών/παιδιών που μπορεί να προκύψουν από έναν δότη. Οι τράπεζες σπέρματος και οι κλινικές παρακολουθούν κεντρικά τη χρήση δειγμάτων και διακόπτουν τη διάθεση όταν καλυφθεί το όριο.

Η διαδικασία πρέπει να γίνεται σε αδειοδοτημένο πλαίσιο. Ιδιωτικές/κατ’ οίκον απόπειρες στερούνται των υποχρεωτικών ελέγχων, της ιχνηλασιμότητας και της νομικής θωράκισης και μπορεί να επιφέρουν σοβαρούς κινδύνους υγείας και νομικές περιπλοκές.

Γίνονται τυποποιημένοι έλεγχοι λοιμώξεων (όπως HIV, ηπατίτιδες, σύφιλη και άλλα), αξιολόγηση ιατρικού ιστορικού και, όπου ενδείκνυται, γενετικός προέλεγχος. Τα δείγματα μπαίνουν σε καραντίνα και αποδεσμεύονται μόνο μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών ποιότητας και ασφάλειας.

Επιτρέπεται η εύλογη αποζημίωση εξόδων/ταλαιπωρίας σύμφωνα με τους κανόνες της αρμόδιας αρχής. Άμεση «πληρωμή» για τα γαμετικά κύτταρα δεν επιτρέπεται. Τα ποσά και οι διαδικασίες είναι προκαθορισμένα και ελέγχονται.

Παρέχεται ενημέρωση για μη αναγνωριστικά στοιχεία του δότη και για θέματα υγείας που το αφορούν. Τα αναγνωριστικά στοιχεία του δότη δεν κοινοποιούνται, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά από ειδική διάταξη. Η μονάδα καθοδηγεί τη διαδικασία ενημέρωσης όταν το παιδί ενηλικιώνεται.

Η παρένθετη κύηση στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο με δικαστική άδεια, σε αλτρουιστική βάση και υπό αυστηρούς όρους. Οι εμπορικές συμφωνίες δεν γίνονται δεκτές. Η κλινική καθοδηγεί ως προς τις προϋποθέσεις, τα έγγραφα και το χρονοδιάγραμμα της δικαστικής διαδικασίας.

Η επιλογή φύλου δεν επιτρέπεται για μη ιατρικούς λόγους. Εξαίρεση μπορεί να υπάρχει μόνο για αποτροπή βαριάς, φύλο-συνδεδεμένης κληρονομικής νόσου και μετά από ειδική ιατρική τεκμηρίωση και έγκριση.

Προκαταρκτική ενημέρωση και ιατρονομικός έλεγχος → υπογραφή ενημερωμένων συναινέσεων → επιλογή δότη μέσω τράπεζας/κλινικής → προετοιμασία κύκλου (με ή χωρίς φάρμακα) → IUI ή IVF/ICSI σύμφωνα με την ένδειξη → τεστ κύησης και παρακολούθηση → ενημερώσεις μητρώων/ποιότητας όπου απαιτείται.

Η μονάδα εφαρμόζει πρωτόκολλα ειδοποίησης και ιχνηλάτησης: παγώνει τη χρήση του συγκεκριμένου υλικού, αξιολογεί τον κίνδυνο, ενημερώνει αρμόδια και προσφέρει ιατρική καθοδήγηση στους επηρεαζόμενους λήπτες, τηρώντας ταυτόχρονα την ανωνυμία του δότη.

Η χρηματοδότηση είναι κατά βάση ιδιωτική, με πιθανές μερικές καλύψεις ανάλογα με ασφαλιστικό φορέα και ιατρική ένδειξη. Οι μονάδες ενημερώνουν για το κόστος, τυχόν αποζημιώσεις και τις απαιτήσεις τεκμηρίωσης για οικονομική συνδρομή.

Συχνά είναι εφικτό να γίνει δέσμευση παρτίδων του ίδιου δότη, εφόσον δεν έχει εξαντληθεί το εθνικό όριο και υπάρχει διαθεσιμότητα. Συνίσταται έγκαιρος προγραμματισμός και γραπτή επιβεβαίωση με την τράπεζα/μονάδα.

Οι διασυνοριακές μεταφορές γίνονται μόνο μεταξύ αδειοδοτημένων φορέων, με πλήρη ιχνηλασιμότητα και τήρηση των εθνικών ορίων ανά δότη. Η μονάδα αναλαμβάνει όλες τις διαδικασίες και ελέγχει συμβατότητα με το ελληνικό πλαίσιο.

Απουσία υποχρεωτικών εξετάσεων και καραντίνας, έλλειψη ιχνηλασιμότητας, νομική επισφάλεια, κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία και αδιέξοδα σε θέματα γονεϊκότητας. Για λόγους ασφάλειας και δικαιωμάτων, η πορεία πρέπει να είναι αποκλειστικά κλινική.

Απαιτούνται αναλυτικές, γραπτές, προγενέστερες της θεραπείας συναινέσεις, ταυτοποίηση, ιατρικό ιστορικό, νομικές δηλώσεις για τη γονεϊκότητα και, όπου χρειάζεται, δικαστικές πράξεις (π.χ. για παρένθετη κύηση). Η ακριβής λίστα αποσαφηνίζεται από την κλινική πριν την έναρξη.

Ναι, στο μέτρο που δεν αποκαλύπτεται η ταυτότητα. Συνήθως διατίθενται γενικά χαρακτηριστικά (π.χ. σωματομετρικά, μορφωτικό υπόβαθρο, ομάδα αίματος) και ιατρική καταλληλότητα. Δεν επιτρέπονται διακρίσεις ή επιλογές που αντίκεινται στο ισχύον νομικό/ηθικό πλαίσιο.

Η κρυοσυντήρηση γίνεται για ορισμένο χρόνο, βάσει συναίνεσης και κανονισμών. Πριν από τη λήξη απαιτείται επικαιροποίηση οδηγιών από τους δικαιούχους. Η μονάδα ενημερώνει για ανανεώσεις, τέλη και διαδικασίες σε περίπτωση μη επικοινωνίας.

Κάθε χώρα έχει διαφορετικά όρια, μητρώα και κανόνες. Η χρήση δειγμάτων στο εξωτερικό μπορεί να αυξήσει το δίκτυο ετεροθαλών αδελφών και να δημιουργήσει ζητήματα αναγνώρισης πράξεων στην Ελλάδα. Συνιστάται πλήρης νομική και ιατρική ενημέρωση πριν από κάθε μετακίνηση.